Η ΕΠΟΠΤΕΙΑ
ΣΑΚΕΛΛΑΡΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ
1. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΕΠΟΠΤΕΙΑΣ
"Η ψυχολογική ένωση της Τετάρτης", στο σπίτι του Freud, ήταν η πρωτολιακή μορφή εποπτείας: Μια βραδιά (βεγγέρα) με παρουσίαση υλικού και ευρεία συζήτηση. Συμπεράσματα από τον Freud.
1922 - Ψ/Α Ινστιτούτο του Βερολίνου (Eitington - Abraham): Εποπτεία: "βοήθεια στην κλινική δουλειά του εποπτευόμενου ...... εξουδετερώνει την κόπωση". Επίσης, παράκαμψη των αντιστάσεων. Παράλληλα γίνεται υποχρεωτική η προσωπική ανάλυση (τουλάχιστον 6 μηνών, πέντε - έξι φορές την εβδομάδα) και εφαρμόζεται συστηματικά η εποπτεία και η θεωρητικοποίηση.
1924 - Βιέννη - Βερολίνο - Βουδαπέστη (Ferenczi - Rank) - μπαίνει στους κανονισμούς.
Στα πρώτα στάδια αναλυτής, επόπτης και εκπαιδευτής ήταν συχνά το ίδιο πρόσωπο. (Helene Deutch ↔ Freud - Task)
Προοδευτικά, άρχισαν να υπάρχουν περισσότεροι από ένας επόπτες και να διαχωρίζονται οι ρόλοι αναλυτή - επόπτη.
2. ΘΕΜΑΤΑ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΕΠΟΠΤΗ
Η διαδικασία της εποπτείας είναι μια πρόκληση στον ναρκισσισμό και την αυτοεκτίμηση επόπτη - εποπτευόμενου.
Ανασφάλεια, συναισθήματα αυτοϋποτίμησης και αντιρροπιστικά παντοδυναμίας, βγαίνουν στην επιφάνεια.
(Συχνά, το φαινόμενο αυτό στους ψυχαναλυτές που φθάνουν στα ανώτατα κλιμάκια, κορυφώνεται στην εφαρμογή της εποπτείας).
Ο ρόλος του επόπτη είναι εύκολος ως προς την επεξεργασία του υλικού : δεν ζει την ψυχαναλυτική ατμόσφαιρα και το δίΓθδδ της αντιμεταβίβασης π.χ.προτείνοντας μια ερμηνεία. Φαντασιώνει και συνδυάζει με αρκετή άνεση λόγω της απόστασης που τον χωρίζει από το αντικείμενο (τον άρρωστο).
Ίσως ο έλεγχος της αντιμεταβίβασης προς τον εποπτευόμενο, να είναι πιο δύσκολος απ' όταν έχει απέναντι του έναν άρρωστο, μια θεραπεία, ουσιαστικά. Σε ότι αφορά τον άρρωστο, το ψυχαναλυτικό Υπερεγώ του θεραπευτή λειτουργεί αυστηρότερα.
Οι παρεμβάσεις του επόπτη πρέπει να είναι στο "επίπεδο" γνώσης και συναισθηματικής δόνησης του εποπτευόμενου, αντίστοιχα με τις ερμηνείες του αντίστοιχου ψυχαναλυτή προς τους δικούς του αρρώστους.
Ο επόπτης συχνά γεννά συναισθήματα ανεπάρκειας και προκαλεί επίσης την αντίσταση στον εποπτευόμενο.
Κατά την εποπτεία λειτουργούν συγχρόνως και τρεις διαπλεκόμενες ψυχαναλύσεις : Η αυτοανάλυση του επόπτη, η προσωπική ανάλυση του εποπτευόμενου και η ανάλυση του αρρώστου.
3. ΘΕΜΑΤΑ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΕΠΟΠΤΕΥΟΜΕΝΟ
Ο εποπτευόμενος, με την πρώτη του επίσημη εποπτεία, αναβαθμίζεται σε ένα υψηλότερο επίπεδο ευθύνης. Είναι η αρχή που θα τον κάνει ένα νέο αναλυτή.
Η εποπτεία, γεννά (ή σχετίζεται) με συναισθήματα ντροπής και μειονεξίας στον εποπτευόμενο.
Αμύνεται και χρησιμοποιεί μηχανισμούς άμυνας, ανάλογα με τη συμπεριφορά και τη δομή της προσωπικότητας του επόπτη.
Στην τυχόν σύγκρουση του με τον επόπτη, δημιουργεί ασυνείδητους μηχανισμούς όπως παλινδρόμηση, διανοητικοποίηση, άρνηση ταύτισης μαζί του.
Αυτή η αντίσταση (μεταβιβαστική) στην εποπτεία, γεννά προβλήματα στη μάθηση πχ. απωθεί, "ξεχνάει" υλικό του θεραπευόμενου, ή δεν μπορεί να αντιληφθεί τη σημασία των συμπτωμάτων, τον συμβολισμό τους κ.λ.π.
Ο εποπτευόμενος, προβάλλει τα αντιμεταβιβαστικά συναισθήματα που αυτός έχει για τον επόπτη του, στον αναλυόμενό του : "ο ασθενής μου είναι εξαρτημένος και αδύναμος, όχι εγώ απέναντι στον επόπτη μου".
Μια παλινδρόμηση του εποπτευόμενου, μπορεί να οδηγεί σε παλινδρόμηση του αρρώστου.
Γενικά λειτουργεί, συχνά όταν υπάρχει ένταση, μια ταύτιση με τον επιτιθέμενο (επόπτη).
Ο εποπτευόμενος έχει συχνά, ασυνείδητα στοιχεία ενοχής και αναζητά την τιμωρία, την αυτοκαταστροφή του και παράλληλα, ως επακόλουθο, την καταστροφή του αρρώστου του αλλά και του επόπτη.
Στο τέλος της εποπτείας ο εποπτευόμενος αισθάνεται αντίστοιχα με τον άρρωστο στο τέλος μιας ψυχανάλυσης : συσσώρευση δυσκολιών, δραματικοποίηση, αδιέξοδο.
4. ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ (setting) ΤΗΣ ΕΠΟΠΤΕΙΑΣ
ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΓΙΑ ΜΑΚΡΟΠΝΟΕΣ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΕΙΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΕΣ
Βασικός στόχος της εποπτείας είναι ο έλεγχος και η σχετική κατανόηση των ασυνείδητων κινήτρων, μόνο σε ότι αφορά τον άρρωστο του εποπτευόμενου. Ουσιαστικά, είναι ο έλεγχος της αντιμεταβίβασης του εποπτευόμενου.
Άλλος στόχος, είναι η θεωρητικοποίηση και "εκπαίδευση", εφόσον δεν υπάρχει ένταση στην μεταβίβαση - αντιμεταβίβαση του δίπολου επόπτη - εποπτευόμενου.
Πρέπει να αποφευχθεί η σχάση στον τομέα των μεταβιβάσεων (που θα επιδράσει και στην τεχνική), μεταξύ επόπτη και αναλυτή του εποπτευόμενου.
Οι εποπτευόμενοι, συχνά επιλέγουν αναλυτή και επόπτη που να βρίσκονται σε σύγκρουση μεταξύ τους ή να ανήκουν σε άλλη κατεύθυνση ομάδων π.χ. στα πλαίσια μιας Εταιρίας.
Ο επόπτης συχνά συμπεριφέρεται στον εποπτευόμενο σαν να είναι ο άρρωστος του. Το αντικείμενο βέβαια και των δύο είναι ο άρρωστος του εποπτευόμενου και ειδικότερα η αντιμεταβίβαση του εποπτευόμενου προς τον άρρωστο του.
Κίνδυνος μεταβολής της εποπτείας σε "θεραπεία" του εποπτευόμενου. Πρέπει να είναι δύο εντελώς ανεξάρτητες διαδικασίες, πράγμα πολύ δύσκολο κυρίως όταν δεν έχει αναλυτή ο εποπτευόμενος.
Άλλη δυσκολία, αυτή στο δημόσιο τομέα : πόσο συνδυάζεται ο ρόλος του επόπτη με τον ρόλο του επιστημονικού υπευθύνου (του προϊσταμένου) ; Κατά κανόνα οι επόπτες είναι πλήρως ανεξάρτητοι από το φορέα του εποπτευόμενου (εκτός αν πρόκειται για απλή παρουσίαση περιστατικού).
ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ - ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΕΠΟΠΤΕΙΑΣ :
Μια φορά την εβδομάδα τουλάχιστον. Τακτές ημέρες και ώρες, σταθερός τόπος, διάρκεια 45'.
Μήκος στο χρόνο : 1,5 - 2 χρόνια
Υπάρχουν διάφορες μορφές και διαδικασίες εποπτείας, ανάλογα με τη νοσογραφία (νεύρωση, ψύχωση, παιδιά, ενήλικες) και το θεραπευτικό σχήμα (βραχεία, μακρόπνοη, συμβουλευτική, παρουσίαση περιστατικού κ.λ.π).
Η εποπτεία έχει θεραπευτική επίδραση πάνω στον εποπτευόμενο ;
Εμμέσως ναι, παράλληλα βέβαια με την προσωπική του ανάλυση. Αυτό επιτυγχάνεται, μέσω των πολλαπλών ταυτίσεων που κάνει ο εποπτευόμενος και από την επίδραση που έχει κυρίως στο ασυνείδητο του αλλά και στο Εγώ του, το υλικό των συνεδριών του αρρώστου του, στα πλαίσια της αλληλεπίδρασης επόπτη - εποπτευόμενου.