"Η συμβολή της Ψ/Α στην Αγωγή Κοινότητας"
Η συμβολή της ψυχανάλυσης στην Ελληνική Ψυχιατρική
Α. Φραγκούλη
Η Αγωγή Κοινότητας έχει ως στόχο την αλλαγή του πληθυσμού απέναντι στη ψυχική αρρώστια.
Με τον όρο στάση σηματοδοτούμε τις προκαταλήψεις ενός ατόμου για την έννοια τρέλα , ποια συναισθήματα του γεννιούνται και πως εκδηλώνονται αυτά.
Η συστηματική Αγωγή Κοινότητας μπορεί ν’ αποδώσει σημαντικά θετικά αποτελέσματα και σε μεγάλο βαθμό να οδηγήσει στην αλλαγή στάσης του πληθυσμού, η οποία να εκφράζεται στην συμπεριφορά.
Όμως, οι βαθύτερες και σε μεγάλο βαθμό ασυνείδητες προεκτάσεις της συμπεριφοράς είναι δύσκολο να μετρηθούν και να αποδειχθεί η αλλαγή τους. Αυτή η βαθιά αλλαγή είναι έργο το οποίο απαιτεί μακρό χρόνο, που πρώτα θα επηρεάσει τη στάση συμπεριφοράς, εν συνεχεία τις αξίες και στο τέλος και τα " πιστεύω " του ατόμου.
Σε σχέση με τις προκαταλήψεις, ένας παράγοντας όχι αμελητέος, είναι να μπορέσουμε, με τη βοήθεια που μπορεί να μας προσφέρει η Ψ/Α τεχνική γενικά να βρούμε τα βαθύτερα κίνητρα, ασυνείδητο εν πολλοίς, τα οποία διέπουν και ρυθμίζουν τις προκαταλήψεις. Αυτή η βαθύτερη γνώση μας κάνει πιο αποτελεσματικούς για να τροποποιήσουμε τις προκαταλήψεις που εκφράζει ο πληθυσμός εναντίον του ή των αρρώστων μας.
Διότι οι θεραπευτές που ασχολούνται με την Αγωγή Κοινότητας για να έχουν επιτυχή αποδοχή του ρόλου τους και πίστη στην αποδοτικότητας τους, πρέπει να σεβαστούν τους δισταγμούς και τις αντιστάσεις του πληθυσμού.
Οι δοξασίες και το στίγμα δεν μεταβάλλονται με μια λαμπρή διάλεξη ή με αξιόλογες στατιστικές αποδείξεις. Χρειάζεται κάποια εξοικείωση μεταξύ θεραπευτών και του πληθυσμού. Με το χρόνο μόνον θ’ αποκτηθούν όλο και περισσότερα κοινά σημεία και θ’ αναπτυχθεί ένας συναισθηματικός δεσμός, πάνω στον οποίο θα οικοδομηθεί η εμπιστοσύνη του πληθυσμού.
Από την Ψ/Α ξέρουμε τον κυρίαρχο ρόλο που έχει αυτή η στενή δίπολη σχέση, όχι μόνο με τη καθαρή έννοια των θεραπευτών: μεταβίβαση – αντιμεταβίβαση. αλλά και για κάθε ανθρώπινη σχέση δυάδας ή δύο παραγόντων ικανή να ωφελήσει το όλο έργο, και στη προκειμένη περίπτωση τη παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας στη κοινότητα.
Με την επικρότηση της Κοινωνικής – Κοινοτικής Ψυχιατρικής , ο ψυχιατρικός άρρωστος, ειδικότερα, τείνει ν’ αντιμετωπίζεται ως ισότιμο άτομο της κοινωνίας, μέλος της τοπικής κοινότητας, με υποχρεώσεις και δικαιώματα. Ο ψυχιατρικός άρρωστος δεν αντιμετωπίζεται πλέον πίσω από τις κλειστές πόρτες και τα ψηλά τείχη των ασύλων σε απόκεντρα σημεία της χώρας, αλλά στα Κ.Ψ.Χ ψυχιατρικούς τομείς των γενικών νοσοκομείων, στα κέντρα ημέρας – νύχτας, στους ξενώνες, στις Λέσχες, στις υπηρεσίες μ ε ανοιχτές πόρτες και στο κέντρο της πόλης. Πολλά από τα προαναφερόμενα κέντρα και υπηρεσίες , στην Ελλάδα δυστυχώς δεν έχουν αναπτυχθεί όπως θα έπρεπε.
Η Αγωγή Κοινότητας δίνει τη δυνατότητα στην ψυχιατρική ομάδα να δουλέψει μέσα στην Κοινότητα, και μαζί με τη Κοινότητα , για την ανίχνευση και αναγνώριση των αναγκών , την εκτίμηση και ιεράρχηση τους , καθώς και την οργάνωση υπηρεσιών για την κάλυψη των αναγκών σε συνεργασία με άλλους φορείς.
Η αλληλοσυμπλήρωση , ο σεβασμός και η συνεργασία δημιουργούν στο μέλος της κοινότητας το πρόσφορο έδαφος για να συμμετάσχει , να συμβάλει και να υποστηρίξει την προσφορά υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας. Η εξυπηρέτηση του ίδιου , του γείτονα , του σχολείου , του παιδιού , απομυθοποιεί την έννοια Ψυχιατρική = τρέλα και δίνει τη σωστή διάσταση Ψυχιατρική = ψυχική υγεία
Η Αγωγή Κοινότητας πραγματοποιείται με ομάδες συζήτησης, με ειδικές πληθυσμιακές ομάδες , με συζητήσεις στα καφενεία, στις συγκεντρώσεις στις πολιτιστικές εκδηλώσεις , στη καθημερινότητα της πρακτικής της προσφορά υπηρεσιών. Με όλους αυτούς τους τρόπους διασφαλίζεται η επικοινωνία και η αλληλεπίδραση μεταξύ κοινότητας και ομάδας ψυχικής υγείας.
Αυτή η αλληλεπίδραση και επικοινωνία επιτρέπει και καθοδηγεί την ψυχιατρική ομάδα στην ανάπτυξη υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας , βάσει των αναγκών που εκφράζει η ίδια κοινότητα. Σύμφωνα με τις εκφραζόμενες ανάγκες ρηματοποιημένες ή εξωλεκτικές και λαμβάνοντας υπ’ υπόψη και τα βαθύτερα κίνητρα αυτών των αναγκών , μπορούμε να ρυθμίσουμε με περισσότερη άνεση το έργο που θα προσφέρουμε και το πώς θα το προσφέρουμε.
Το κοινωνικό στίγμα συνδέεται άμεσα με παλαιές λαθεμένες αντιλήψεις που θεωρούν τη ψυχική νόσο κληρονομική και ανίατη. Ξέρουμε πλέον , με τα νέα επιστημονικά δεδομένα , ότι ένα μικρό μέρος των ψυχώσεων είναι γονιδιακής προέλευσης , ενώ η όλη εξέλιξη εξαρτάται από τις περιβαλλοντικές συνθήκες . Η ψύχωση σαν φαινόμενο και σαν συμπτωματολογία φαίνεται να έχει κάποια σχέση με γονιδιακούς παράγοντες. Σ αυτό το χώρο της βιολογικής αιτιολογίας τα πράγματα, παρά τις προόδους, εξακολουθούν να είναι αρκετά ασαφή.
Σε αντίθεση με ορισμένους βασικούς περιβαλλοντικούς συντελεστές – π.χ ο μητρικός ρόλος με το βρέφος με την ποσότητα αλλά κυρίως με τη ποιότητα της παροχής των μητρικών φροντίδων, είναι κάτι που δεν μπορεί ν’ αμφισβητηθεί. Τη σημασία του μητρικού ρόλου ξέρουμε πόσο τον έλαβαν υπ’ όψη τους οι πρωτόγονοι πληθυσμοί και που ασχολήθηκαν μ’ αυτόν , ( το μητρικό ρόλο) δίνοντας μεγάλη σημασία.
Ο μητρικός ρόλος απασχόλησε την ανθρωπότητα και σε επίπεδο φυσικό , σ’ επίπεδο λειτουργίας, και σε επίπεδο μεταφυσικό, θρησκείας, αμαρτίας, ενοχής.
Η Αγωγή Κοινότητας θα γίνει αποδεκτή αν μπορέσει με συγκεκριμένες κλινικές περιπτώσεις, να δείξει τη δυνατότητα βελτίωσης και πιθανότατα ίασης διαφόρων παθολογικών καταστάσεων εάν μπορέσει επίσης ν’ αποδείξει τον ψυχοδυναμικό και ιάσιμο χαρακτήρα της ψυχικής νόσου.
Το στίγμα όμως, παρά την πρόοδο που θα επιτευχθεί , δεν εξασφαλίζεται ολοσχερώς. Παραμερίζεται και μπαίνει σε δεύτερη μοίρα από τον πληθυσμό. Η ριζική αλλαγή της στάσης του πληθυσμού απέναντι στη ψυχική νόσο, η βαθιά και εν πολλοίς ασυνείδητη, στάση, απαιτεί δεκαετίες για να μπορέσει να εμπεδωθεί.
Έχουμε μια εμπειρία από τις δομές μας, ειδικότερα από τις υπηρεσίες παιδιών και ενηλίκων της Κινητής Μονάδας, εδώ και 25 χρόνια στο πόσο αυξάνει την επιτυχία των υπηρεσιών της ψυχικής υγείας, η γνώση και η χρήση της αγωγής κοινότητας. Και πόσο η απόδοση μας αυξάνει περισσότερο όταν αναζητούμε κάθε στιγμή τα βαθύτερα κίνητρα που διέπουν την αλληλεπίδραση θεραπευτών και θεραπευομένου και όχι μόνο, αλλά θεραπευτών – κοινότητας και θεραπευομένου.
Όλοι ο θεραπευτές λειτουργούν και βλέπουν μ΄ ένα Ψ/Α πρίσμα το έργο τους. Αυτό δεν σημαίνει ότι έγιναν ή θα γίνουν ψυχαναλυτές αλλά έχοντας το ψυχαναλυτικό πρίσμα το έργο τους διευκολύνεται και οι υπηρεσίες του είναι αποδοτικότερες.