"Δημιουργία και λειτουργία παιδοψυχιατρικών μονάδων με ψυχαναλυτικό πρίσμα. Το μοντέλο της Θράκης"
Δημήτρης Ταταρίδης MSc, Ψυχολόγος
Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας
Ο βασικός στόχος των ψυχιατρικών υπηρεσιών σε ημιαστικές και αγροτικές περιοχές είναι η παροχή εξωνοσοκομειακής κυρίως περίθαλψης, με τρόπο σύγχρονο και αποτελεσματικό, ενταγμένης σε ένα ευρύ πνεύμα ιατροπαιδαγωγικών υπηρεσιών.
Η ανακοίνωση αυτή στοχεύει να παρουσιάσει ένα μοντέλο λειτουργίας κοινοτικών ιατροπαιδαγωγικών υπηρεσιών και την δυνατότητα αυτές οι υπηρεσίες να παρέχονται
α) με βάση τις αρχές της κοινωνικής ψυχιατρικής-παιδοψυχιατρικής
και β) με ψυχαναλυτικό πρίσμα.
Η έγκαιρη παρέμβαση, η παραμονή, φροντίδα και θεραπεία του ψυχικά αρρώστου στο φυσικό του χώρο - στο σπίτι του με την οικογένεια του, η συνέχεια στη φροντίδα, η ευαισθητοποίηση του πληθυσμού, αποτελούν τις βασικές αρχές της κοινωνικής ψυχιατρικής. Το ψυχαναλυτικό πρίσμα μπορεί να συνυπάρχει και να λειτουργεί μέσα σε αυτό το πλαίσιο.
Την κοινή αυτή λειτουργία ή συλλειτουργία μπορούμε να την δούμε μέσα από τα κοινά στοιχεία που συναντάμε στην μεθοδολογία και την τεχνική τους. Θα έλεγα ότι είναι τα ακόλουθα :
Συναισθηματική σχέση μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου
Σταθερότητα και συνέπεια
Πλαίσιο : τακτές ώρες και ημέρες, σταθερός χώρος, σταθερός θεραπευτής (κάτι ανάλογο με το ψυχαναλυτικό πλαίσιο)
Οριοθέτηση και ρύθμιση της απόστασης από το αντικείμενο
Συνέχεια στον χρόνο
Αποδοχή της ασθένειας αλλά και της θεραπείας
Την ισοτιμία θεραπευτή – θεραπευόμενου
Εποπτεία
Ο συμβολισμός των αναγκών του αρρώστου και η αντίστοιχη κάλυψη
Στην περιοχή της Θράκης η οποία γεωγραφικά βρίσκεται στη βορειοανατολική πλευρά της Χώρας με πληθυσμό περίπου 350.000, αναπτύχθηκαν παιδοψυχιατρικές μονάδες από το τέλος της δεκαετίας του ΄80 με κύριους αρχικούς στόχους :
1. εκπαίδευση στελεχών ψυχικής υγείας,
2. την ανάπτυξη μεθοδολογίας αγωγής κοινότητας,
3. την μελέτη του αιτήματος που εκφράζεται άμεσα ή έμμεσα,
4. την δυνατότητα μας να απαντήσουμε στις ανάγκες του πληθυσμού,
5. την μελέτη των θεραπευτικών τεχνικών που θα απαντούσαν στα αιτήματα,
6. την διασύνδεση με φορείς υγείας όπως Νοσοκομεία, αλλά και Πανεπιστημιακές Υπηρεσίες.
Τότε ιδρύθηκε και η Πανεπιστημιακή Παιδοψυχιατρική Κλινική στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης με Διευθυντή τον Καθηγητή Ψυχιατρικής-Παιδοψυχιατρικής Παναγιώτη Σακελλαρόπουλο.
Ως προς την τεχνική επιλέχθηκε η ψυχαναλυτική προσέγγιση με την έννοια της τήρησης βασικών ψυχαναλυτικών κανόνων που λειτουργούν ταυτόχρονα και παράλληλα ως θεραπευτικά στοιχεία.
Αυτό που ονομάστηκε "ψυχαναλυτικό πρίσμα" αποτέλεσε το εργαλείο ή την τεχνική μέσα από την οποία ο θεραπευτής βλέπει τον ασθενή, την οικογένεια του, το κοινωνικό περιβάλλον, το σχολείο (για τα παιδιά).
Η αναζήτηση αφορά, όχι το σύμπτωμα, ή την συμπεριφορά, αλλά την ενδοψυχική σύγκρουση και τους ασυνείδητους μηχανισμούς. Παράλληλα γίνεται προσπάθεια να εντοπιστεί ο ρόλος της οικογένειας, των γονέων και το περιβάλλοντος. Το παιδί που πάσχει αντιμετωπίζεται ως μέλος ενός παθολογικού οικογενειακού αστερισμού. Ο ρόλος της μεταβίβασης αφορά τόσο την σχέση θεραπευτή – παιδιού όσο και θεραπευτή των γονέων και στην επίτευξη της συνέχειας στην θεραπεία.
Καθώς η λειτουργία των ιατροπαιδωγωγικών μονάδων στηρίζεται σε διεπιστημονική ομάδα, βασικό ρόλο στην αποτελεσματικότητα παίζουν και οι συναισθηματικές σχέσεις μεταξύ των μελών της ομάδας. Σε αυτό συμβάλλει λειτουργία της εποπτείας τόσο σε ατομικό και ομαδικό επίπεδο. Έτσι η διεπιστημονική ομάδα, στις τακτικές της συναντήσεις, έχει την δυνατότητα να επεξεργαστεί τα περιστατικά και την πορεία τους αλλά και τις αντιμεταβιβαστικές σχέσεις που αναπτύσσονται.
Η σχέση θεραπευτή - θεραπευόμενου είναι ή θα πρέπει να είναι μια σχέση ισοτιμίας (σε συνειδητό και ασυνείδητο επίπεδο - εξ αντικειμένου είναι στο ασυνείδητο μόνο και μόνο επειδή και θεραπευτής και θεραπευόμενος έχουν ασυνείδητο).
Είναι εμφανές ότι δεν αναφερόμαστε σε κλασικές τεχνικές, αλλά σε ψυχολογική βοήθεια-ψυχοθεραπευτική προσπέλαση η οποία όμως ακολουθεί ορισμένους κανόνες.
Στα χαρακτηριστικά λειτουργίας περιλαμβάνεται και το σταθερό πλαίσιο (setting). Οι συνεδρίες είναι καθορισμένες ως προς την ημέρα, την ώρα, τον χώρο, την διάρκεια. Και αυτά είναι ανεξάρτητα από τον τόπο που μας φιλοξενεί (κέντρο υγείας, νοσοκομείο, αγροτικό ιατρείο, κτλ). Η διαφύλαξή του (του πλαισίου) όμως αποτελεί βασική μέριμνα της διεπιστημονικής ομάδας.
Όλα τα παραπάνω πρέπει να τα δούμε ενταγμένα στο περιβάλλον που αναπτύσσονται και προσφέρονται. Η αποδοχή από την κοινότητα τόσο των ιατροπαιδαγωγικών υπηρεσιών όσο και του δικαιώματος του γονέα να απευθυνθεί σε κάποια υπηρεσία χωρίς κοινωνικό στιγματισμό βρίσκονται στην αιχμή της προσπάθειας για ευαισθητοποίηση-αγωγή κοινότητας σε θέματα σχετικά με την ψυχική υγεία και την δυνατότητα έγκαιρης παρέμβασης. Η διεπιστημονική ομάδα οφείλει να διασυνδεθεί με την κοινότητα και τους φορείς της και να επιτύχει την συνεργασία τους. Η εκπαίδευση και ενημέρωση των νηπιαγωγών, δασκάλων, καθηγητών, των σχολικών υπηρεσιών, των παιδιάτρων, αλλά και ευρύτερων ομάδων πληθυσμού όπως γονείς, συμβάλει αποφασιστικά στην λειτουργία των παιδοψυχιατρικών μονάδων ως φορείς πρωτοβάθμιας περίθαλψης.
Η συνέχεια στον χρόνο των ιατροπαιδαγωγικών υπηρεσιών αποτελεί βασική προϋπόθεση για την αποτελεσματική παροχή πρωτοβάθμιας περίθαλψης. Αυτό είναι μια πραγματικότητα για την περιοχή της Θράκης όπου η ανυπαρξία ιατροπαιδαγωγικών υπηρεσιών στα τέλη της δεκαετίας ΄80 αντικαταστάθηκε ο υπηρεσίες με διάρκεια στο χρόνο.