Π. Σακελλαρόπουλος
ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ ΠΟΝΟΥ.
MIA ΤΕΧΝΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΚΑΡΚΙΝΙΚΗΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑΣ
«Παραμονές θανάτου πώς υποφέρεται – πέστε μου – ένα σώμα;
Παραμονές θανάτου – πέστε μου – πώς γράφεται μια λευκή φωνή;»
Οδ. Ελύτης, «Ανοιχτά χαρτιά»
Επέλεξα αυτούς τους στίχους ενός αισιόδοξου ποιητή, όπως είναι κατά τη γνώμη μου ο Οδ. Ελύτης, για να δείξω πόσο βαρύς είναι ο ρόλος μας : Σε «παραμονές θανάτου» και με τη «λευκή φωνή»…… αυτός ο πόνος που δεν μπορεί να ειπωθεί.
Και εμείς, οι ψυχοθεραπευτές, καλούμεθα να επιδιώξουμε κάτι περισσότερο. Να αναστείλουμε ή και να ανατρέψουμε την αυτοκαταστροφική λειτουργία του ατόμου. ‘Η να το βοηθήσουμε να περάσει – όσο γίνεται περισσότερο – από το πεδίο του ενστίκτου του θανάτου στο χώρο των ενστίκτων της ζωής. Και αυτό, παράλληλα με την ογκολογική ευρύτερα σωματική θεραπεία.
Η εκπόνηση θεωρητικών σχημάτων και θεραπευτικών μοντέλων σε ό,τι αφορά την καρκινική διεργασία θα συνεχίζεται, για όσο καιρό η φοβερή αυτή νόσος θα κρατά το μυστικό της. Στη θεραπευτική αντιμετώπιση λείπει ο θεωρητικο-κλινικός κρίκος, ο οποίος είναι σχετικός με το ανοσοποιητικό ή γενικότερα το αμυντικό σύστημα του οργανισμού. Δηλαδή, δεν γνωρίζουμε γιατί και πώς ένα ανοσοποιητικό σύστημα που αμύνεται ικανοποιητικά εναντίον της γένεσης ενός καρκίνου, σταματά κάποια στιγμή να το κάνει. Πώς «η τάξη», η ισορροπία που υπήρχαν πριν, καταργούνται.
Η ύπαρξη αυτής της άγνοιας και σε επέκταση συχνά του θεραπευτικού αδιεξόδου, δεν σταματά– και σωστά – τις προσπάθειές μας με ψυχολογικούς μηχανισμούς να ανατάξουμε αυτή την απώλεια της ισορροπίας.
Η σημασία της ψυχολογικής παραμέτρου στην εγκατάσταση της νόσου αλλά και στη δυνατότητα ψυχοθεραπευτικής βοήθειας, δεν πρέπει να αμφισβητείται. Υπάρχουν πολλά ερευνητικά στοιχεία τις τελευταίες δεκαετίες που επικυρώνουν αυτή την άποψη. Η ψυχοσωματική αλληλεπίδραση άλλωστε, είναι πανάρχαια διαπίστωση του ανθρώπου : η ψυχή, το ψυχικό τραύμα, μπορεί να βλάψει το σώμα και η βλάβη του σώματος επηρεάζει σοβαρά τον ψυχισμό.
Η βιβλιογραφία σχετικά με το μεγάλο αυτό θέμα είναι εκτεταμένη. Σταχυολογήθηκαν μερικές αναφορές οι οποίες σχετίζονται με τις απόψεις που εκφράζονται σ΄αυτό το άρθρο : Marty P. (1980), Αναγνωστόπουλος Φ., Παπαδάτου Δ. (1986), Damigos D. (1986), Δαμίγος Δ. (1990).
Στόχος μιας Ψυχολογικής Μονάδας Πόνου είναι η αποκατάσταση της σωματικής λειτουργίας ή τουλάχιστον, η επιβράδυνση του καρκινικού process, με ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις.
Δεν πρέπει όμως να στοχεύουμε αποκλειστικά στην αντιμετώπισης της καρκινικής διεργασίας. Ρόλος μας είναι η ψυχική ενίσχυση του πάσχοντος και της οικογένειας ώστε να μπορέσουν να υποφέρουν, με λιγότερη δυσκολία, τον πόνο και τον θάνατο. Αν αλλάξουμε ή διατηρήσουμε σε ένα καλό επίπεδο την ποιότητα ζωής του καρκινοπαθούς και της οικογένειάς του, θα έχει δικαιωθεί η προσπάθειά μας. Και μόνο η ψυχολογική προστασία, δηλαδή το να αποφύγουμε απώτερες βλαπτικές συνέπειες σε μέλη της οικογένειας του ογκολογικού αρρώστου, ιδιαίτερα σε παιδιά, είναι κάτι σημαντικό.
Λίγες φορές θα έχει ο ψυχοθεραπευτής την ικανοποίηση να οδηγήσει τον άρρωστό του, που πάσχει από επιθετικό καρκίνο, σε μια πλήρη κλινική αποκατάσταση, αυτό που λεγόταν παλιότερα αυτόματη ίαση. Η ριζική αλλαγή της λειτουργίας του ανοσοποιητικού, αμυντικού συστήματος γίνεται, αλλά είναι σπάνια. Και αυτή η εξέλιξη όμως, πρέπει να εμπεριέχεται στις φιλοδοξίες μας. Η αναστολή και η οπισθοχώρηση της καρκινικής διαδικασίας είναι πολύ συχνότερη, αλλά δεν είναι κάτι που μπορούμε να το ελπίζουμε όταν ο άρρωστος παρουσιάζει πλέον πολλαπλές και εκτεταμένες μεταστάσεις. Η αισιοδοξία με μέτρο και ο δυναμισμός είναι πολύτιμα στοιχεία που συμβάλλουν στην αποτελεσματικότητα μιας Ψυχολογικής Μονάδας Πόνου.
Σ’ αυτή την εισήγηση, δεν θα προτείνουμε νέα θεωρητικο-κλινικά σχήματα ή θεραπευτικά μοντέλα, αλλά μόνο τη δομή και λειτουργία μιας Ψυχολογικής Μονάδας που θα μπορέσει, αποδοτικά, να αντιμετωπίσει το πρόβλημα.
ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΔΥΣΚΟΛΟΥ ΑΡΡΩΣΤΟΥ
Μπορούν να αναφερθούν οι βασικές αρχές των ψυχοθεραπευτών, πάνω στις οποίες θα στηριχθεί η παρέμβασή τους. Αφορούν κάθε περίπτωση μακρόπνοης ψυχοθεραπείας ενός πολύ δύσκολου αρρώστου (ψυχωσικού ενήλικα, αυτιστικού παιδιού, ατόμου με μεθοριακή διαταραχή και ψυχοπαθητικά στοιχεία, ή ατόμου με σοβαρή σωματική νόσο που οδεύει στον θάνατο) :
- Η πίστη ότι οι ψυχολογικοί μηχανισμοί μπορούν να προκαλέσουν αλλά και να αντιστρέψουν μια καρκινική διεργασία
- Η δυνατότητα να αξιοποιηθούν οι βασικοί ψυχαναλυτικοί κανόνες σε μια ψυχοθεραπεία ατόμου με καρκίνο
- Η απόφαση –χωρίς αμφιθυμία – να επενδύσουμε μαζικά, αλλά ελεγχόμενα, στον συγκεκριμένο άρρωστο. Η συναισθηματική μας συμμετοχή (empathy) πρέπει να είναι στα ανώτατα όρια.
- Η αποδοχή της πρότασής μας από τον άρρωστο να μπει σε μια ψυχοθεραπευτική διαδικασία και η δική μας αποδοχή της εξωλεκτικής του «πρότασης» για μια συμβιωτική σχέση μαζί του. Η δέσμευση και από τις δύο πλευρές θα έχει γίνει βέβαια μετά από πλήρη μελέτη – με διαδοχικές συνεδρίες της ένδειξης και της αντένδειξης – της προαναφερόμενης θεραπείας για τον συγκεκριμένο άρρωστο.
- Η αποδοχή από τον θεραπευτή της πιθανότητας να είναι αναποτελεσματική η θεραπεία και τελικά ο άρρωστος να καταλήξει στον θάνατο παρά τις προσπάθειες που κατέβαλε.
- Η συνεχής αναζήτηση, κατά τη διάρκεια της μακρόπνοης ψυχοθεραπείας, της διόρθωσης στην πορεία της.
- Η σταθερή εποπτεία και ενίσχυση από τον εποπτεύοντα του ψυχοθεραπευτή καθώς και η συστηματική επεξεργασία των συναισθημάτων του, δηλαδή της αντιμεταβίβασής του.
- Τέλος, η αποδοχή από τον ψυχοθεραπευτή της σταθερής και γεμάτης ειλικρίνειας συνεργασίας με την υπηρεσία της ογκολογίας.
ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ ΠΟΝΟΥ
Θα δούμε διαδοχικά τη σύνθεση και λειτουργία της Μονάδας, την εκπαίδευση και «θωράκιση» των θεραπευτών και την εναρμόνιση και συνεργασία της με τις υπηρεσίες ογκολογίας.
Σύνθεση της Μονάδας και ρόλος των θεραπευτών
Η Μονάδα θα αρχίσει τη λειτουργία της με ένα βασικό πυρήνα ψυχοθεραπευτών. Θα προστίθενται θεραπευτές, προοδευτικά, καθώς θα διευρύνεται ο κύκλος δραστηριοτήτων της και θα αυξάνονται οι οικογένειες στις οποίες θα προσφέρονται υπηρεσίες.
Ο επικεφαλής της Μονάδας, συντονιστής, επιστημονικά εποπτεύων και σύμβουλος με διοικητικές ικανότητες, θα πρέπει να είναι ψυχίατρος, ψυχαναλυτής-ψυχοθεραπευτής[1]. Απαραίτητες είναι επίσης και οι ικανότητές του στις δημόσιες (ουσιαστικές) σχέσεις. Η σφαιρική γνώση του συνόλου των περιστατικών από αυτόν είναι αναγκαία, τουλάχιστον στην πρώτη περίοδο της λειτουργίας της Μονάδας όταν ο αριθμός των περιπτώσεων θα είναι περιορισμένος.
Ο δεύτερος τύπος θεραπευτών θα είναι οι εξειδικευμένοι ψυχοθεραπευτές, όπως ιατροί, ψυχολόγοι, ή άλλες ειδικότητες του τομέα της ψυχικής υγείας με στέρεη ψυχαναλυτική εκπαίδευση. Αυτοί θα έχουν το κύριο βάρος των μακρόπνοων ψυχαναλυτικών ψυχοθεραπειών, οι οποίες όπως αναφέρθηκε θα πραγματοποιηθούν σε περιορισμένο αριθμό. Παράλληλα, θα συντονίζουν τις υποομάδες που θα συγκροτούνται από τον τρίτο τύπο θεραπευτών και οι οποίες θα λειτουργούν χωριστά για κάθε οικογένεια και το καρκινοπαθές της μέλος.
Μερικοί απ΄αυτούς τους επιστήμονες, θα μετεκπαιδευτούν σε κατάλληλα κέντρα της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Εκεί, θα αποκτήσουν εμπειρία σε ψυχοθεραπεία καρκινοπαθών. Είναι απαραίτητη, νομίζουμε, η υψηλή εξειδίκευση ψυχοθεραπευτών, οι οποίοι θα προσπαθήσουν να πετύχουν μια ανακατάταξη στη συνειδητή αλλά κυρίως στην ασυνείδητη στάση του ογκολογικού αρρώστου με κακή πρόβλεψη. Θα επιχειρήσουν ένα εξαιρετικά δύσκολο και λεπτό έργο.
Το λεπτό σημείο είναι η επιλογή του αρρώστου. Υπάρχει καθορισμός ενδείξεων και αντενδείξεων, με πολλούς παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη.
Ετσι, η θεραπευτική τους δραστηριότητα θα προσφέρεται σε κάθε άρρωστο του οποίου θα αναλάβουμε την ευθύνη βάσει των ενδείξεων, αλλά και στα αγαπημένα του πρόσωπα.
Ο ψυχαναλυτής – ψυχοθεραπευτής ο οποίος εργάζεται με αυτή τη βαρύτατη κατηγορία νόσου – που ο θάνατος είναι άμεσο επακόλουθο – κινδυνεύει από μια δική του αλλοίωση, παλινδρόμηση ή κατάθλιψη. Η δοτικότητά του, η ταύτισή του με τον πάσχοντα η οποία είναι απαραίτητη, η αποδοχή της συμβιωτικής σχέσης που αυτός αποζητά από τον θεραπευτή του, μπορεί να τον οδηγήσει σε εξουθένωση. Μέρος των λιβιδινικών του ενορμήσεων που επενδύουν όχι μόνο το Εγώ αλλά και τον Εαυτό (self) αφαιρούνται για να επενδύσουν τον πάσχοντα. Ο ναρκισσισμός του ως «φύλακας της ζωής» μπαίνει σε δοκιμασία. Αυτό το θέμα θα το δούμε πάλι στο επόμενο υποκεφάλαιο.
Ο τρίτος τύπος θεραπευτών θα είναι νέοι γιατροί (ειδικευόμενοι), ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί και κυρίως νοσηλευτές. Ο ρόλος τους δεν θα είναι εξειδικευμένα ψυχοθεραπευτικός. Θα προσφέρουν ψυχολογική στήριξη και ενίσχυση και το ουσιαστικότερο, να προσφέρονται ως αντικείμενα ταύτισης – σε αισιοδοξία και δυναμισμό – στον άρρωστο μαζί τους.
Θα αναζητηθούν άτομα με συγκροτημένο Εγώ και ψυχική δομή που θα αντέξει αυτόν τον βαρύ ρόλο : να είναι δηλαδή, σε μια στενή συναισθηματική σχέση με θεραπευόμενους των οποίων η υγεία συνεχώς επιβαρύνεται και βρίσκονται σε μια αμεσότητα με τον θάνατο. Αντίστοιχη αντοχή απαιτεί ο ρόλος τους με τα μέλη των οικογενειών. Εκτός από τα προαναφερόμενα θα πρέπει να διαθέτουν επιστημονικό πνεύμα αλλά και ενθουσιασμό.
ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΑΡΡΩΣΤΟΥ
Μια από τις σημαντικότερες δραστηριότητες όλων των θεραπευτών θα είναι η περίθαλψη του αρρώστου και η φροντίδα της οικογένειας στο ίδιο τους το σπίτι.
Είναι μια θεραπευτική δραστηριότητα που εφαρμόζουμε, με διαδοχικές ομάδες θεραπευτών, από την αρχή της 10ετίας του 1970, σε περιορισμένη έκταση αρχικά, στα πλαίσια της Εταιρίας Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας. Αργότερα, προοδευτικά, εφαρμόστηκε και ενσωματώθηκε, εκτεταμένα, αυτό το θεραπευτικό σχήμα, στις δραστηριότητες των Κινητών Ψυχιατρικών Μονάδων των Νομών Φωκίδας και Εβρου. Ετσι, έγινε μέρος της παροχής υπηρεσιών στο χώρο της Δημόσιας Περίθαλψης (Υφαντής Θ., Παναγούτσος Π., Σακελλαρόπουλος Π., 1995).
Η παροχή ψυχιατρικής περίθαλψης στο σπίτι δεν περιορίζεται μόνο στη φροντίδα ή την ψυχοθεραπευτική βοήθεια του αρρώστου και της οικογένειάς του. Αφορά και την εντατική ψυχιατρική θεραπεία οξέων ψυχωσικών κρίσεων καθώς και κάθε πρόβλημα με επείγοντα χαρακτήρα.
Με τον χρόνο και την εμπειρία που αύξανε, η μέθοδος τροποποιήθηκε ανάλογα με τους κοινωνικο-οικονομικούς παράγοντες της περιοχής ή της οικογένειας. Οι βελτιώσεις και η προσαρμογή αύξησαν την απόδοση. Τα αποτελέσματα μπορούν να θεωρηθούν ικανοποιητικά αφού στη Φωκίδα π.χ. παρακολουθούνται 250-300 ψυχωσικά άτομα τα οποία βρίσκονται σε μόνιμη αγωγή. Από αυτά, μόνο 1-2 εισάγονται σε ψυχιατρικά ιδρύματα ή κλινικές, ανά έτος (Σακελλαρόπουλος Π., 1988).
Τα πλεονεκτήματα της εξωνοσοκομειακής περίθαλψης σε σχέση με την ενδονοσοκομειακή είναι ουσιαστικά, για όλες τις ιατρικές ειδικότητες: Η κλινική εικόνα του αρρώστου καθώς και η συμπεριφορά των γύρω του είναι πολύ πιο αυθεντικές στο φυσικό του περιβάλλον. Η ψυχική ισορροπία και η αντοχή στο stress ικανοποιητικότερες απ΄ότι στο νοσοκομείο ή στο ψυχιατρείο. Λείπουν στο σπίτι τα συναισθήματα υποτίμησης, υποβάθμισης, ασημαντότητας, λείπει το απρόσωπο, αδιάφορο, αφιλόξενο, που πολύ συχνά νοιώθει ο άρρωστος στο νοσοκομείο. Μέσα στον σωματικό και ψυχικό του πόνο, αισθάνεται το νοσοκομειακό περιβάλλον ως κάτι εχθρικό. Τα συναισθήματά του αυτά, εμποδίζουν τη θετική άμυνα του οργανισμού και επηρεάζουν αρκετά την ικανοποιητική εξέλιξη της νόσου. Φυσικά, υπάρχουν και νοσοκομειακές μονάδες που λειτουργούν μέσα σε φιλική και οικογενειακή ατμόσφαιρα.
Αλλα πλεονεκτήματα της περίθαλψης στο σπίτι είναι η σύγχρονη ή παράλληλη θεραπευτική αντιμετώπιση αρρώστου και οικογένειας, π.χ. υπό μορφή οικογενειακής ψυχοθεραπείας ή ψυχολογικής ενίσχυσης. Τέλος, οι θεραπευτές, με την κατανομή των ρόλων μεταξύ τους, νοιώθουν ανετότερα.
Η πείρα μας έως σήμερα αφορά κυρίως ψυχιατρικά περιστατικά. Υπήρξαν μερικές περιπτώσεις όπου ο ψυχιατρικός άρρωστος παρουσίασε παράλληλα μια καρκινική διεργασία και άλλες όπου για λόγους σωματικής νόσου συνεχίσαμε τη θεραπεία συνοδεύοντάς τον έως το θάνατο. Το «πέρασμα» στην αντιμετώπιση μιας άλλης νόσου και θεραπείας θα είναι δύσκολο αλλά πιθανόν να μην είναι αδύνατον. Υποχρεωτικά άλλωστε, ένα μεγάλο μέρος της θεραπείας και μέριμνας του καρκινοπαθούς και του οικογενειακού του περιβάλλοντος, δεν συνδέεται με την ψυχολογία και την ψυχοπαθολογία;
Η προσεκτική επιλογή των περιπτώσεων και η ανάλογη προσαρμογή είναι απαραίτητες για την περίθαλψη στο σπίτι.
Περισσότερα δεδομένα και αναφορά στην τεχνική υπάρχουν στα «Στοιχεία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Εφαρμογές στην Ελλάδα» ενσωματωμένα στο «Εγχειρίδιο Ψυχιατρικής Ενηλίκων» των T.Lemperière και συνεργάτες. Αναπτύσσονται εκεί, η εφαρμοζόμενη μεθοδολογία και οι τροποποιήσεις της, οι μορφές παράλληλης εργασίας με την οικογένεια, ο χρόνος παρουσίας των θεραπευτών στο σπίτι, η αντιμετώπιση της υποτροπής ή της επιβάρυνσης. Επίσης, οι διαδοχικές ταυτίσεις του θεραπευόμενου και της οικογένειας με τους θεραπευτές, οι τεχνική αντιμετώπισης των συγκρούσεων μεταξύ των μελών του οικογενειακού αστερισμού, κλπ.
ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ «ΘΩΡΑΚΙΣΗ» ΤΩΝ ΘΕΡΑΠΕΥΤΩΝ
Χρειάζεται, χωρίς αμφιβολία, εξειδικευμένη εκπαίδευση του ψυχοθεραπευτή, όπως αναφέρθηκε, ο οποίος θα ασχοληθεί με άτομο που πάσχει από καρκίνο. Αυτή θα συμπληρωθεί ή θα βαδίζει παράλληλα με την κλινική του εμπειρία. Η θεωρητικο-κλινική σύνδεση – καθώς προχωρά η καρκινική διεργασία – θα είναι σταθερό αντικείμενο επεξεργασίας με τον leader του και τον επόπτη του. Το πέρασμα από το «ψυχο» στο «σωματικό» και το αντίθετο, της Ψυχοσωματικής Ιατρικής είναι από τα πιο δύσκολα σημεία της ψυχαναλυτικής θεωρίας και κλινικής.
Οι πολλές ματαιώσεις που υφίσταται από τον δύσκολο άρρωστο ο ψυχοθεραπευτής αλλά και ο απλός θεραπευτής, τον οδηγεί συχνά στην κόπωση ή στην εξουθένωση (drop-out). Η «θωράκιση» των θεραπευτών είναι το πρώτο μέλημα των leaders και οργανωτών μονάδων που εργάζονται με δύσκολους αρρώστους. Υπάρχει αρκετή βιβλιογραφία σχετικά με το drop-out των θεραπευτών, έτσι δεν θα επεκταθώ εδώ. Θα πω μόνο, ότι η καλύτερη αντιμετώπιση του προβλήματος είναι ο εργαζόμενος, ψυχοθεραπευτικά, να αντλεί ικανοποιήσεις από την ίδια την εργασία του. Αυτός άλλωστε πρέπει να είναι και ο κύριος ρόλος του συντονιστή της μονάδας και του εποπτεύοντα. Επίσης, δεν είναι δυνατόν να επεκταθώ εδώ στον ρόλο και την τεχνική της εποπτείας. Το βασικό πρόβλημα για τον επόπτη παραμένει και εδώ ο έλεγχος της αρνητικής αντιμεταβίβασης του ψυχοθεραπευτή, δηλαδή τα αρνητικά συναισθήματά του για τον άρρωστο και μέλη της οικογένειας. Οι μηχανισμοί ενοχοποίησης που θα γεννηθούν στο θεραπευτή από τα αρνητικά του συναισθήματα, είναι ο κύριος λόγος της κόπωσης – εξουθένωσης.
Παρά το γεγονός ότι αναφέρθηκε ήδη, είναι πολύ σημαντικό να επαναληφθεί η σημασία της επιλογής του νέου θεραπευτή ο οποίος θα ασχοληθεί με δύσκολους αρρώστους. Τα άτομα αυτά πρέπει να είναι όχι μόνο ώριμα αλλά και κατάλληλα γι΄αυτό το ρόλο. Υπάρχουν άριστοι ψυχαναλυτές ή θεραπευτές που δεν μπορούν ή δεν θέλουν να εργαστούν με τον δύσκολο ψυχικά άρρωστο.
ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ ΠΟΝΟΥ ΜΕ ΤΙΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΟΓΚΟΛΟΓΙΑΣ
Βασική προϋπόθεση για να αποδώσει μια Ψυχολογική Μονάδα Πόνου, είναι η ύπαρξη μιας ανεξαρτησίας και επιστημονικής αυτονομίας από τις μονάδες ογκολογίας. Είναι όμως αναγκαία η άριστη συνεργασία με τον φορέα ογκολογίας ή με τον γιατρό, τον υπεύθυνο για τον ασθενή. Νομίζουμε ότι αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για να επιτευχθεί η απαραίτητη συμπληρωματικότητα ανάμεσα στη σωματική θεραπεία και την ψυχοθεραπεία. Η σχέση πρέπει να είναι εναρμονισμένη και συναδελφική. Η αλληλοεκτίμηση σταθερή. Χρειάζεται μια κοινή φιλοσοφία και η πίστη του ογκολόγου στην αποτελεσματικότητα των ψυχολογικών παραγόντων και παρεμβάσεων. Αν δεν υπάρξει αυτή η εναρμόνιση, η προσπάθεια των ψυχιάτρων – ψυχοθεραπευτών θα είναι μάταιη. Οι Μονάδες που πέτυχαν στην Ελλάδα και το εξωτερικό είναι αυτές που εφάρμοσαν αυτή την ισοτιμία ανάμεσα στη σωματική αγωγή και την ψυχολογική μέριμνα.
Τη γενική ευθύνη για τον άρρωστο, θα την έχει η ογκολογική υπηρεσία ή ο συγκεκριμένος γιατρός, υπεύθυνος γι΄αυτόν. Ακόμη και η φαρμακευτική αγωγή για την αντιμετώπιση του πόνου, θα ανήκει αποκλειστικά στους ογκολόγους – θεραπευτές. Το ψυχο-ογκολογικό πρόγραμμα, δηλαδή η ψυχοθεραπευτική παρέμβαση, θα έχει συζητηθεί και εκπονηθεί από κοινού.
Η επιλογή των προσώπων που θα συνεργασθούν – και από τα δύο μέρη – θα πρέπει να γίνει με μεγάλη προσοχή ώστε να εναρμονισθούν μεταξύ τους, ικανοποιητικά. Οπου οι ρόλοι είναι απαραίτητα αλληλοσυμπληρούμενοι και αυτοί εξελιχθούν σε συγκρουσιακούς, ο κίνδυνος αποτυχίας του θεραπευτικού σχήματος αυξάνει. Πολλές φορές, δεν θα υπάρξει χρόνος για τον ασθενή να εγκαθιδρυθεί ένα νέο σχήμα συνεργασίας, αν αποτύχει για τους πιο πάνω λόγους το προηγούμενο.
Διόρθωση πορείας όμως στο χρόνο και επαναπροσαρμογή βέβαια της συνεργασίας των δύο μερών κατά την καρκινική διεργασία, θα είναι απαραίτητες.
ΑΛΛΑ ΣΟΒΑΡΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΛΥΘΟΥΝ ΠΡΙΝ Η ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ ΠΟΝΟΥ
Εκτός από την προετοιμασία και τη διαδικασία υψηλής εξειδίκευσης των θεραπευτών, θα πρέπει ο συντονιστής και η ομάδα-πυρήνας να εξασφαλίσουν πριν από τη λειτουργία της Ψ.Μ.Π. του αναγκαίους πόρους. Βασική λύση είναι η σταθερή κρατική επιδότηση στα πλαίσια της Δημόσιας περίθαλψης. Δεν είναι δυνατόν ψυχοθεραπευτές αυτού του επιπέδου να μην έχουν τις αμοιβές που προσφέρει το Εθνικό Σύστημα Υγείας στους γιατρούς, επιμελητές και διευθυντές.
Παράλληλα, πρέπει να αναζητηθούν και άλλοι πόροι, όπως δωρεές ή επιδοτήσεις από διάφορες πηγές.
Ο σχηματισμός ομάδας εθελοντών – των οποίων ο ρόλος θα είναι συμπληρωματικός – είναι ένα άλλο σοβαρό μέλημα της ομάδας-πυρήνα. Δεν αρκεί όμως η εξεύρεση και η αυστηρή επιλογή των εθελοντών. Χρειάζεται μεθοδευμένη εκπαίδευση και σταθερή εποπτεία κατά τη διάρκεια του χρόνου που αυτοί θα προσφέρουν τις υπηρεσίες τους.
Τέλος, η αρχική οργάνωση της Ψ.Μ.Π. γενικά, θα πρέπει να παρουσιάζει μια ευελιξία και μια πλαστικότητα, ώστε να γίνουν οι αναγκαίες διορθώσεις στην πορεία. Αυτό θα βοηθηθεί από μια συστηματική αξιολόγηση και αυτό-αξιολόγηση, ενώ η Μονάδα θα λειτουργεί.
² ²
²
Σ΄αυτή την εισήγηση, έγινε προσπάθεια να φανεί η αναγκαιότητα μιας Ψυχολογικής Μονάδας Πόνου με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και ανεξάρτητη από υπηρεσίες ογκολογίας, αλλά σε άριστη συνεργασία με αυτές. Παρουσιάστηκε η δομή και λειτουργία μιας Ψ.Μ.Π., η υψηλή ψυχαναλυτικού προσανατολισμού εξειδίκευση των θεραπευτών, ο τρόπος αντιμετώπισης της νόσου από αυτήν, εστιάζοντας στην περίθαλψη στο σπίτι του αρρώστου και στην προσφορά ψυχολογικής μέριμνας στην οικογένεια.
Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α
Marty P. (1980), “L’ordre psychosomatique”, Payot, Paris
Αναγνωστόπουλος Φ., Παπαδάτου Δ. (1986) «Ψυχολογική προσέγγιση ατόμων με καρκίνο», Εκδόσεις «Φλόγα»
Damigos D. (1986) “Crise, évenement et cancer”, Thèse DERBH, Faculté de Médecine, Université de Lyon I.
Σακελλαρόπουλος Π. (1988) «Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεία στη Δημόσια Περίθαλψη», Ψυχολογικά Θέματα, Τόμος 2, τεύχος 1.
Δαμίγος Δ. (1990) «Η ψυχολογική διάσταση στην καρκινική διεργασία», Διδακτορική Διατριβή, Ιωάννινα
6. Υφαντής Θ., Παναγούτσος Π., Σακελλαρόπουλος Π., (1995) «Ψυχιατρική περίθαλψη στο σπίτι του αρρώστου», Τ.Lemperière – A. Féline, Εγχειρίδιο Ψυχιατρικής Ενηλίκων, Α΄τόμος, Παράρτημα, σελ. 337-381
[1] Ψυχαναλυτής, διότι οι δικές μας εμπειρίες και των διαδοχικών θεραπευτικών ομάδων μας είχαν και έχουν και ως βάση την ψυχαναλυτική θεωρία. Κάθε κλινική πράξη, πρέπει να στηρίζεται σε μια θεωρητική υπόθεση. Αυτό δεν σημαίνει ότι άλλες Ψ.Μ.Π. δεν θα μπορέσουν να αποδώσουν πολύ καλά, βασιζόμενες σε άλλα θεωρητικο-κλινικά σχήματα.