Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΩΝ ΨΥΧΩΣΕΩΝ .
*Β. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ , **I. ΣΥΡΟΣ, ***Π. ΠΑΝΑΓΟΥΤΣΟΣ
΄΄ Χίλιες φορές πήρα στο χέρι το φανάρι
να βγω να ψάξω μέρα μεσημέρι ΄΄
( Regnier, Sative xiv )
Η τρέλλα υπάρχει μέσα μας , είναι ένα ανθρώπινο δεδομένο , μπορεί να μας χρειαστεί μια ολόκληρη ζωή για να το αναγνωρίσουμε , ιδιαίτερα σε μια κουλτούρα όπου η λογική θεωρείται μια υπέρτατη αξία (Helane Chaigneau).
Η εμφάνιση του όρου ψύχωση κατά τον 19ο αιώνα επισφραγίζει την εξελικτική διαδικασία που κατέληξε στην συγκρότηση μιας αυτόνομης κατηγορίας ψυχονοητικών παθήσεων , διακρινόμενων όχι μόνο από τις αρρώστιες του σώματος , αλλά επίσης και από ό,τι μια χιλιετής φιλοσοφική παράδοση θεωρούσε "" αρρώστιες της ψυχής "" : την πλάνη και το αμάρτημα (Laplanche & Poutalis).
Ο όρος σχιζοφρένεια δημιουργήθηκε από τον E. Bleuler (1911) για να δηλώσει μια ομάδα ψυχώσεων , την ομοιογένεια των οποίων είχε ήδη αποδείξει ο Kraepelin κατατάσσοντας τες υπό την γενική ονομασία ΄΄πρώιμη άνοια ΄΄ και διακρίνοντας τρείς κλινικές μορφές που έμειναν κλασσικές : την ηβηφρενική , την κατατονική & την παρανοειδή.
Εισάγοντας τον όρο σχιζοφρένεια (από το ελληνικό σχίζω και φρην) ο Bleuler θέλησε ν΄αναδείξει αυτό που συνιστά κατά τη γνώμη του το θεμελιώδες σύμπτωμα των εν λόγω ψυχώσεων, την Spaltung (διάσπαση , διχασμός) η οποία αποτελεί πάνω απ’ όλα διαταραχή των συνειρμών που διέπουν την ροή της σκέψης (ο Freud διαφωνώντας με την διαφοροδιαγνωστική αξία αυτού του χαρακτηριστικού αντιπαραθέτει τον όρο παραφρένεια)
Ο Freud ήδη από το 1894 κάνει αναφορά στις ψυχώσεις (ψευδαισθητική σύγχυση, παράνοια , υστερική ψύχωση) και σταδιακά στο έργο του η αντίθεση νεύρωση – ψύχωση παίρνει αξία κύριου άξονα αναφοράς .
Στα πρώτα του κείμενα προσπαθεί να καταδείξει με βάση το παράδειγμα ορισμένων ψυχώσεων την λειτουργία της αμυντικής σύγκρουσης κατά της σεξουαλικότητας . Ταυτόχρονα επιχειρεί να διευκρινίσει τους μηχανισμούς που δρουν εξ’ αρχής στη σχέση του υποκειμένου με τον εξωτερικό κόσμο.
Στα πλαίσια της πρώτης θεωρίας για το ψυχικό όργανο και τις ενορμήσεις ο Freud επανεξετάζει το ζήτημα , κατά την περίοδο 1911- 1914 ( ανάλυση της περίπτωσης Schreber : Εισαγωγή στο Ναρκισσισμό ) υπό το πρίσμα της σχέσης ανάμεσα στις λιβιδινικές επενδύσεις και τις επενδύσεις των ενορμήσεων του Εγώ πάνω στο αντικείμενο.
Με τη δεύτερη θεωρία του ψυχικού συστήματος η αντίθεση νεύρωση – ψύχωση χρησιμοποιεί την ενδιάμεση θέση που καταλαμβάνει το Εγώ ανάμεσα στο Αυτό και την πραγματικότητα. Ενώ στην περίπτωση της νευρώσης το Εγώ , υπακούοντας στις απαιτήσεις της πραγματικότητας (και του Υπερεγώ) απωθεί τις ενορμητικές διεκδικήσεις ,στην ψύχωση, πραγματοποιείται κατ’ αρχήν μια ρήξη ανάμεσα στο Εγώ και την πραγματικότητα , η οποία αφήνει το Εγώ στην κυριαρχία του Id.Σε μια δεύτερη φάση , που χαρακτηρίζεται από το παραλήρημα, το Εγώ θεωρείται ότι ανασκευάζει μια καινούργια πραγματικότητα , συμμορφωμένη στα επιθυμίες του Id . Εδώ βλέπουμε πως ο Freud αποδίδει στην πραγματικότητα έναν ρόλο αυτόνομης δύναμης.
Ο ίδιος ο Freud μη θεωρώντας απόλυτα ικανοποιητικό αυτό το απλουστευτικό σχήμα , στην τελευταία φάση του έργου , επανήλθε στην αναζήτηση ενός εντελώς πρωτότυπου μηχανισμού απόρριψης της πραγματικότητας , του ευνουχισμού , υπογραμμίζοντας την σημασία της έννοιας της απάρνησης (1924) : ""… προκύπτει μια διεργασία, που θα ήθελα να ονομάσω με τον όρο απάρνηση της πραγματικότητας , η οποία δεν είναι νομίζω ούτε σπάνια ούτε πολύ επικίνδυνη για την ψυχική ζωή του παιδιού . Αντίθετα στον ενήλικα αποτελεί σημείο εκκίνησης της ψύχωσης"".
Η κεντρική θέση της έννοιας του ασυνειδήτου στην θεωρία του Freud συνεπάγεται τεχνικές στις οποίες ο αναλυτής ερμηνεύει το απωθημένο ( repressed ) περιεχόμενο, προκειμένου να ‘’λύσει ‘’ τις ασυνείδητες συγκρούσεις που υπάρχουν κάτω από το σύμπτωμα . Στην Φροϋδική τεχνική η ανάλυση της μεταβίβασης παίζει κυρίαρχο ρόλο και στοχεύει στο να γίνει το ασυνείδητο συνειδητό και να μειώσει την αυστηρότητα του αρχαικού Υπερεγώ (Franco de Masi) .
Από τη δεκαετία του ’50 και έπειτα η κλαινική θεωρία βρίσκει πρακτική εφαρμογή στην κατανόηση και αντιμετώπιση των σχιζοφρενών από σημαντικούς ψυχαναλυτές όπως ο Rosenfeld, η Segal, ο Bion. Η παρανοειδής – σχιζοειδής θέση (ο πρώτος όρος υπογραμμίζει τον διωκτικό χαρακτήρα του άγχους και ο δεύτερος τον σχιζοειδή χαρακτήρα των ενεχόμενων μηχανισμών) δεν αποτελεί πλέον την ειδική μορφή των αντικειμενοτρόπων σχέσεων μόνο στους 4 πρώτους μήνες της ζωής αλλά και στις καταστάσεις παράνοιας & σχιζοφρένειας.
Εάν κατά τη διάρκεια της παρανοειδούς – σχιζοειδούς φάσης εσωτερικοί ή εξωτερικοί παράγοντες προκαλέσουν έντονα παρανοειδή άγχη ή/και επιθετικότητα οι φαντασιώσεις των διωκτικών αντικειμένων κυριαρχούν και διαταράσσουν την ικανότητα διατήρησης των καλών αντικειμένων από τα οποία εξαρτάται η φυσιολογική ανάπτυξη του Εγώ & του Υπερεγώ . Σ’ αυτές τις περιπτώσεις ο πυρήνας του αρχαικού Υπερεγώ έχει διωκτικό χαρακτήρα.
Η εισαγωγή της έννοιας του Splitting , της προβολής και της προβλητικής ταύτισης οδηγούν σε τροποποιήσεις της τεχνικής , η οποία τώρα στοχεύει στην ανάκτηση των Splitt off και προβεβλημενων ‘’ κομματιών ΄΄ του εαυτού . Ο αναλυτής είναι ο υποδοχέας (recipient) των προβολών του θεραπευόμενου και κατά συνέπεια το εδώ και το τώρα της θεραπευτικής σχέσης αποκτά μεγαλύτερη σημασία από την ανακατασκευή (reconstruction) του παρελθόντος .
O Rosenfeld αναφέρει : ""Η Επιτυχία της ανάλυσης εξαρτάται από την κατανόηση των ψυχωτικών εκδηλώσεων στην μεταβίβαστική κατάσταση "" (transference situation ) εκτιμά δε ότι τα υποστηρικτικά και καθησυχαστικά σχόλια μπλοκάρουν την εξέλιξη της θεραπευτικής σχέσης και κατά συνέπεια την θεραπεία των σχιζοφρενειών . Λέει χαρακτηριστικά : "" πρέπει να θυμόμαστε πάντα ότι ο ψυχωσικός συνέχεια προβάλει τον Εαυτό και το Υπερεγώ του στον θεραπευτή . Τ’ ότι ο θεραπευτής δεν αλλοτριώνεται (alter) και ταυτόχρονα παραμένει φιλικός &σταθερός & ερμηνεύει αυτήν την κατάσταση , μέχρι βαθμιαία ο ασθενής να αποδεχτεί την αγάπη και το μίσος σαν δικά του , είναι θεραπευτικό .
Ο Rosenfeld προτείνει πως εάν αποφύγουμε την πρόκληση θετικής μεταβίβασης μέσω της επιβεβαίωσης ή της εκδήλωσης θετικών συναισθημάτων και απλά ερμηνεύσουμε την θετική ή την αρνητική μεταβίβαση οι ψυχωσικές εκδηλώσεις θα εκφραστούν μέσα στην θεραπευτική σχέση και κατ΄ αντιστοιχία με την νεύρωση μεταβίβασης θα αναπτυχθεί στην ανάλυση των ψυχωτικών η ψύχωση μεταβίβασης ( ΄΄transference Psychosis΄΄ ) . Ο ίδιος αφιέρωσε μεγάλο μέρος της δουλειάς και της ζωής του στην ψυχανάλυση των σχιζοφρενών και μας δίνει συγκεκριμένες λεπτομέρειες της τροποποιημένης τεχνικής του : αποφυγή του αναλυτικού couch, σημασία στην εξωλεκτική επικοινωνία , παράλληλη συνεργασία με τους γονείς ή τα άτομα που φροντίζουν τον ασθενή , συνεδρίες με συχνότητα 6 φορές την εβδομάδα για 50΄ή περισσότερο αν χρειαστεί , όχι απουσίες του θεραπευτή για περισσότερο από μερικές μέρες , ειδικά στην οξεία φάση.
Από το 1950 η Paula Heimann επεσήμανε τον ρόλο της αντιμεταβίβασης στην εξέλιξη της ψυχαναλυτικής διαδικασίας: ΄΄Η συναισθηματική αντίδραση του αναλυτή σε ότι συμβαίνει με τον ασθενή του μέσα στην αναλυτική κατάσταση αντιπροσωπεύει ένα από τα σημαντικότερα εργαλεία στην δουλειά του . Η μεταβίβαση του αναλυτή είναι το οδηγό σημείο στην έρευνα του ασυνειδήτου του ασθενή ΄΄
Ο Bion επεκτείνοντας την έννοια της προβλητικής ταύτισης περιγράφει την container- containment σχέση (σχέση περιέχοντος – περιεχομένου) του θεραπευτή με τον θεραπευόμενο. Τα βρέφη, όπως και ο ψυχωσικός ασθενής, συχνά κατακλύζονται από έντονα και δυσάρεστα συναισθήματα τα οποία δεν είναι σε θέση να επεξεργαστούν. Τα συναισθήματα αυτά μέσω προβλητικών ταυτίσεων εναποθέτουν στην μητέρα τους. Οι προβλητικές αυτές ταυτίσεις είναι η πρώιμη μορφή της ικανότητας για σκέψεις (capacity for thinking : Learning from Experience) Η εξέλιξη αυτή εξαρτάται από την ικανότητα της μητέρας να εμπεριέξει τα προβεβλημένα συναισθήματα και να τα μεταβολίσει – αποτοξινώσει μέσω των ονειροπολήσεών της (reverie). Το παιδί εσωτερικεύει αυτή την διαδικασία του περιέχοντος – περιεχομένου και αν είναι επιτυχής κατορθώνει να χειρίζεται και να οργανώνει μόνο του τα συναισθήματα του . Είναι η ίδια λειτουργία που αναλαμβάνει και ο αναλυτής στην θεραπευτική σχέση.
Η H. Segal (1977 ) χρησιμοποιώντας το μοντέλο του Bion μιλά για την containment λειτουργία της αντιμεταβίβασης. Η αντιμεταβίβαση είναι αναπόσπαστο τμήμα της θεραπείας των σχιζοφρενών , ίσως το πιο σημαντικό μέρος. Η κατανόηση της είναι το πιο μεγάλο μας ατού , συχνά ο μοναδικός μας οδηγός . Αγνοώντας την ή παραγνωρίζοντας την η αντιμεταβίβαση μπορεί να γίνει το μεγαλύτερο μας εμπόδιο (Charles Savage).
Η θεραπεία των σχιζοφρενών οδηγεί σε αντιμεταβιβάσεις που και ποιοτικά, και ποσοτικά διαφέρουν από αυτές που βρίσκονται στην συνηθισμένη αναλυτική πρακτική , αφορούν δε κάθε πρόσωπο που εμπλέκεται στην θεραπεία των ψυχωσικών συμπεριλαμβανομένων των νοσοκόμων , συγγενών , διευθυντών εποπτών κ.λ.π. . Ούσα δε ασυνείδητη, δεν μπορεί να παρατηρηθεί απευθείας αλλά μόνο εκ των αποτελεσμάτων της στη συνειδητή στάση, συναισθήματα , αντίληψη και συμπεριφορά του αναλυτή.
Ο καλύτερος τρόπος για την κατανόηση της αντιμεταβίβασης είναι η λεπτομερής εξέταση των προβλημάτων που προκύπτουν , η αυτοανάλυση και η εποπτεία. Έτσι τα προβλήματα είναι καλοδεχούμενα γιατί μελετώντας τα αποκτούν δυναμική αξία και οδηγούν στην κατανόηση της θεραπευτικής σχέσης και κατ΄ επέκταση του ιδίου του ασθενή.Όταν αυτού του είδους τα προβλήματα παραγνωρίζονται οδηγούν στην διαιώνιση της σχιζοφρενικής κατάστασης.
Ιδανικά ο αναλυτής πρέπει να ταυτίζεται με τον ασθενή να ΄΄ζει ΄΄ τις εμπειρίες του και μετά να τις αναλύει αντικειμενικά . Στην πραγματικότητα στην ανάλυση των ψυχωσικών η επένδυση είναι τόσο μεγάλη και η ταύτιση τόσο βαθιά , προκειμένου να νιώσεις τον ασθενή , που είναι δύσκολο να γυρίσεις στη θέση του ουδέτερου παρατηρητή . Η ταύτιση με τους σχιζοφρενείς είναι έντονη , πρωτόγνωρη και παλινδρομική και πρέπει να είναι έτσι αν ο αναλυτής θέλει να επιτύχει μιαν αληθινή κατανόηση του αρρώστου . Ο αναλυτής δοκιμάζει του ασθενούς τα έντονα άγχη , φόβους , θυμούς , πόθους και συγκρούσεις σαν να ήταν δικά του και αν δεν τ΄ αναγνωρίσει και δεν τ΄ αντιμετωπίσει άμεσα μπορεί να καταφύγει σε τεχνάσματα για να κατευνάσει το άγχος του ασθενούς και το δικό του ( π.χ. υπερβολική στοργή , όπως έκαναν οι γονείς του ασθενή ή πρωτόγονους αμυντικούς μηχανισμούς – παρανοϊκές άμυνες , όπως αυτές του ασθενή ή αίσθηση παντοδυναμίας κ.τ.λ.)
Ο Rosenfeld ( 1978 ) αναφερόμενος στους σοβαρά διαταραγμένους ασθενείς θα προτείνει αναστολή κάθε ερμηνείας και την υιοθέτηση μιας δεκτικότητας στον τρόπο ακοής του ασθενή που να βασίζεται στο empathy. Τονίζει δε την αναγκαιότητα εξωμεταβιβαστικών ερμηνειών για τον χειρισμό ανυπόφορων καταστάσεων είτε για να τον αναλυόμενο, είτε για τον αναλυτή .
Το νοσοκομείο είναι ένα θερμοκήπιο μεταβιβαστικών και αντιμεταβιβαστικών προβλημάτων . Και οι δυο, θεραπευτής και θεραπεύομενος, είναι μέλη της ίδιας θεραπευτικής ομάδας . Τα νοσοκομείο τείνει να επανεγκαταστήσει την θέση της οικογένειας και για τους δυο ενεργοποιώντας ταυτόχρονα ζήλιες και οιδιπόδειες αντιπαλότητες , ανταγωνισμούς ανάμεσα στους συναδέλφους και επαναστάσεις έναντι των μητριαρχικών νοσηλευτικών και πατριαρχικών επιβλεπτικών φιγούρων .Λύση σ΄ αυτά τα προβλήματα δίνουν η βαθύτερη ανάλυση η συνεχής αυτοανάλυση , οι συχνές συσκέψεις του αναλυτή με το υπόλοιπο προσωπικό αλλά και η εξωτερική εποπτεία .
Ο Gaetanο Benedetti , ο οποίος αφιέρωσε τη ζωή του στην ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία των σοβαρά διαταραγμένων ασθενών , με αυτοκριτική διάθεση , προσπαθεί να εξηγήσει γιατί δεν κατόρθωσε , παρά τις επίμονες προσπάθειες , να καθιερώσει την τεχνική του σαν μέθοδο θεραπείας των σχιζοφρενών που νοσηλεύονται στα Δημόσια Ιδρύματα : ""προσπαθώντας να καταλάβω τους λόγους της αποτυχίας κατέληξα στ΄ ακόλουθα συμπεράσματα :
Η ψυχοθεραπεία των ψυχωσικών απαιτεί την μέγιστη προσπάθεια από την πλευρά του θεραπευτή και την ικανότητα ταύτισης με τον ασθενή. Η ταύτιση αυτή , ακόμα και μερική , εγείρει αντιστάσεις στα ιδρύματα που βασίζουν την λειτουργία τους σε νόρμες και κανόνες .Εξαιτίας αυτής της ταύτισης ο θεραπευτής μπαίνει σε σύγκρουση με το ίδρυμα .
Η ταύτιση θεραπευτή – θεραπευόμενου ανοίγει τον δρόμο της θεραπευτικής συμβίωσης που είναι το Α και το Ω στην ψυχοθεραπεία των ψυχώσεων . Ο θεραπευτής συνήθως εγείρει εσωτερικές αντιστάσεις στην επαναβίωση συμβιωτικών συνθηκών.
Οι ανάγκες και οι συγκρούσεις του ψυχωσικού είναι προλεκτικής φύσης και κινητοποιούν προλεκτικές ανάγκες και συγκρούσεις στην αντιμεταβίβαση του θεραπευτή , ο ποίος χειρίζεται προλεκτικά εργαλεία και τεχνικές για να επεξεργαστεί την προηγούμενη αντιμεταβίβαση πριν τη ρηματοποιήσει.
Επακόλουθα των ανωτέρω είναι:
Ο θεραπευτής του ψυχωσικού χρειάζεται μια ομάδα αναφοράς μέσα στο ίδρυμα που εργάζεται με την οποία θα μπορεί να μοιραστεί τις ψυχοθεραπευτικές εμπειρίες, οι οποίες μπορεί να είναι σοβαρά παλινδρομικές και έντονες. Η ομάδα αυτή θα βοηθά τον θεραπευτή στην διεργασία της μερικής ταύτισης με τον ψυχωσικό , θα μειώνει την μοναξιά του και τα πιθανά αισθήματα – αποξένωσης (Estrangement) , βοηθώντας τον να δει την "νόρμα" του ιδρύματος.
Με την ομάδα αναφοράς , τις εμπειρίες της ομάδας και σεμινάρια που συμπεριλαμβάνουν προλεκτικούς τρόπους επικοινωνίας, ο θεραπευτής θ΄ αφεθεί πιο εύκολα στην θεραπευτική συμβίωση , παρά τις αντιστάσεις που αναπόφευκτα αναπτύσσονται . Οι θεραπευτές που έχουν μοιραστεί συμβιωτικές εμπειρίες με τους συναδέλφους τους είναι πιο ανοικτοί στο να πλησιάσουν τα κατακερματισμένα κομμάτια των ασθενών τους. Τα τελευταία χρόνια ο G.Benedetti μοιράζεται τη γνώση και την εμπειρία του με μικρές ομάδες θεραπευτών , μέσα στα νοσοκομεία , εκπαιδεύοντας τους στην κατανόηση των εξωλεκτικών τρόπων επικοινωνίας των ψυχωσικών .
Την δεκαετία του ΄60 ο Loven R. Mosher ιδρύει τις πρώτες εξωνοσοκομειακές θεραπευτικές κοινότητες ψυχαναλυτικής έμπνευσης (Soteria project) στο S. Francisco ενώ ανάλογες προσπάθειες γίνονται ταυτόχρονα στην Μ. Βρετανία και στην Γαλλία .
Ο J. Hochmann ο οποίος συνέβαλλε σημαντικά με το θεωρητικό και κλινικό έργο του στην καλύτερη κατανόηση των θεραπευτικών διεργασιών που αναπτύσσονται στη σχέση με τον ψυχωσικό άρρωστο στα πλαίσια των εξωνοσοκομειακών δομών λέει : "" όσο πιο σοβαρή είναι η κατάσταση της υγείας των ασθενών και όσο πιο δύσκολο είναι να σκέφτονται και να φαντασιώνουν σχετικά με τον εαυτό τους τόσο περισσότερο ενδείκνυται μια ψυχαναλυτικής έμπνευσης περίθαλψη : μια περίθαλψη που δεν είναι η κλασική αλλά η εφαρμογή της θεωρίας σ΄ ένα χώρο διαφορετικό του κλασσικού ψυχαναλυτικού πλαισίου . Αυτή η μορφή περίθαλψης μπορεί να βοηθήσει αποτελεσματικά στο ν΄ αντιστραφεί η ατμόσφαιρα της απελπισίας , η οποία οδηγεί αναπόφευκτα στην ανάπτυξη των ορμών του θανάτου.
Η ψυχιατρική παρά τα 100 της και πλέον χρόνια δεν έχει επιτύχει την αρμονική συνύπαρξη των ψυχολογικών και βιολογικών μεθόδων στην μελέτη και κατανόηση των σχιζοφρενών .
Ο Christian Miller στο 15Ο Παγκόσμιο Συνέδριο για την ψυχοθεραπεία στη σχιζοφρένεια που έγινε στη Μαδρίτη τον περασμένο Ιούνιο τόνισε την ανάγκη ενός ψυχοδιναμικού τρόπου σκέψης στην αντιμετώπιση των σοβαρά διαταραγμένων ασθενών : "" δεν αναφέρομαι αποκλειστικά στα αντικείμενα και τις ιδέες του Freud αλλά σε μια στάση θεραπευτική που δεν θα περιγράφει απλώς τα φαινόμενα αλλά θα προσπαθήσει να τα κατανοήσει , το νόημα τους για τον ασθενή , την σημασία του ""χάνεις την επαφή με την πραγματικότητα "" την ανάγκη της ""τρέλας ""
Θα κλείσουμε με τα λόγια του Ντοστογιέφσκι :
"" Ο καλύτερος τρόπος για να σιγουρευτείς ότι εσύ είσαι ο γνωστικός,
δεν είναι το να κλείσεις μέσα το γείτονα σου ""
( "Το ημερολόγιο του συγγραφέα" )
Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α
- FREUD S. (1912 ) Recommendations to physicians practising psychoanalysis SE. 12
- FREUD S. (1915 ) The Unconscious SE. 14
- FREUD S. (1923 ) The Ego and the Id SE. 14
- Rosenfeld ,H ( 1952 ) Notes on the psychoanalysis of the super Ego conflict of an acute
schizophrenic patient , int J. Psychoanal 33: 111-31 .
- ΒΙΟΝ , W.R. ( 1962 ) Learning from Experience , London . Heinemann
- BION ,W.R. ( 1967 ) Second Thoughts , Jason Avausau . New Work
- J. HOCHMANN ( 1982) L΄institution mentale :du vole de la Théorie dans les soins
Psychiatriques desinstitutionalises L’ Information Psychiatrique
Vol.58, No 8 , pp 987-941.
- J. LAPLANCHE ΚΑΙ J-B PONTALIS ( 1986) Λεξιλόγιο της Ψυχανάλυσης , Κέδρος .
- Slakter Edmmund (1987 ) Cantertransference
- Rosenfeld , H. (1987 ) Impasse and Interpretation . London , Tavistock.
- Chaigneau H. (1996 ) Οδοιπορικό στην ψύχωση και στα διαθέσιμα μέσα , University
Studio Press.
- Franco de Masi ( 2000 ) The Unconsions and Psychoses , Int J. Psychoanal (2000) 81,1
- Benedetti Gaetano ( 2006 ) Fifty Years of Humanistic Treatment of psychoses
*ψυχίατρος-ψυχοθεραπεύτρια ψυχιατρικού νοσοκομείου Τριπόλεως
**ειδικευόμενος ιατρός ψυχιατρικού νοσοκομείου Τριπόλεως
***ψυχίατρος,διευθυντής ψυχιατρικού νοσοκομείου Τριπόλεως
ΤΙΤΛΟΣ-ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
THE EVOLUTION OF PSYCHOANALYTIC THEORY AND TECHNIQUE IN THE TREATMENT OF PSYCHOSES
L̀ EVOLUTION DE LA THEORIE ET LA TECHNIQUE PSYCHOANALYTIQUE A LA PRISE EN CHARGE DES PSYCHOSES.
Psychiatric Hospital of Tripoli(Greece)
Hopital Psychiatrique de Tripolis(Grece)
V.PANAGIOTOPOULOU, *I. SYROS ** *P.PANAGOUTSOS
Psychiatrist-Psychotherapist Trainne. in psychiatry Psychiatrist,Medical Director
Psychiatre-Psychotherapeute Interne en Psychiatre Psychiatre Medecin Chef