Οι γονείς, το σχολείο αλλά και τα παιδιά μπλέκονται σε μια διελκυστίνδα επιθυμιών, ματαιώσεων και επίθεσης για το λόγο ότι όλα είναι μια απαίτηση και δεν υπάρχει χώρος για το ‘’αδόμητο’’ αλλά και για να ακουστεί το ίδιο το παιδί, με τις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες του . Στην παρακάτω παρουσίαση χρησιμοποιείται τόσο η λέξη ‘’παιδί’’, όσο και η λέξη ‘’έφηβος’’, μιας και αναφερόμαστε στην σχολική περίοδο που περιλαμβάνει την παιδική αλλά και την εφηβική ηλικία .
Σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε, υπάρχει η ανάγκη ένα παιδί κι ένας έφηβος να έχουν ελεύθερο χρόνο, ‘’αδόμητο’’, χωρίς συγκεκριμένες δραστηριότητες, που μπορεί αυτός ο χρόνος να μορφοποιηθεί από τις συνθήκες (οι φίλοι που θα συναντήσεις στην αλάνα, η μπάλα που έφερε κάποιος μπορεί να εξελιχθεί σε ποδόσφαιρο) . Σε μια καθημερινότητα, που παιδιά και γονείς βομβαρδίζονται από ατελείωτες ώρες φροντιστηρίων και δομημένων δραστηριοτήτων, το ‘’αδόμητο’’ είναι μια αναγκαιότητα για την δημιουργική έκφραση του παιδιού . Η έκφραση, ‘’αυτός ο χρόνος είναι δικός σου’’, είναι αυτό που χρειάζεται ένα παιδί για να μπορέσει να ξεδιπλώσει τον εαυτό του αλλά και να πάρει κάτι που όλοι φαίνεται ότι έχουμε ξεχάσει : την ξεκούραση που δικαιούται . Άλλωστε, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο έλληνας μαθητής είναι ο πιο σκληρά εργαζόμενος, με μια αμοιβή που τοποθετείται κάπου αόριστα στο μέλλον.
Ωστόσο μερικές φορές οι δυσκολίες ξεκινούν μέσα από τον οικογενειακό αστερισμό. Πολλές φορές έφηβοι και γονείς βρίσκονται παγιδευμένοι σε αδιέξοδα σχήματα που μπλοκάρουν τόσο τη μαθησιακή , όσο και την ψυχοσυναισθηματική εξέλιξη ενός εφήβου . Παρακάτω αναφέρονται κα αναλύονται θέματα που μπορεί, εάν δεν επεξεργαστούν με σωστό και έγκαιρο τρόπο, να οδηγήσουν σε ψυχοσυναισθηματική φόρτιση και τις δύο πλευρές .
Με προϋπόθεση την σταθερότητα και συναισθηματική ασφάλεια και ισορροπία στο οικογενειακό περιβάλλον, ένας έφηβος μπορεί να ανοίξει τα φτερά του προς την ανεξαρτητοποίηση . Μόνο μέσα από την ασφαλή προσκόλληση μπορεί να πραγματοποιηθεί η ανεξαρτητοποίηση . Είναι λάθος να απαιτούμε από έναν έφηβο να διαθέτει την ικανότητα να οργανώνεται και να μπορεί να ανταποκρίνεται σε προγράμματα, όταν δεν υπάρχουν ξεκάθαροι ρόλοι στην οικογένεια κάτι που ευνοεί το χάος και την ανασφάλεια.
Οι προσδοκίες των γονιών για τον έφηβο έχουν νόημα μέσα από την παροχή των μέσων για την επίτευξή τους, διαφορετικά ο έφηβος ενδοβάλλει την ματαίωση . Δεν μας είναι άγνωστο το φαινόμενο ενός απαιτητικού γονιού που επιθυμεί από το παιδί ή τον έφηβο να επιτύχει στόχους και να κάνει πράγματα, αλλά στην ουσία, εξαιτίας προσωπικών ανασφαλειών και φόβων, δεν μπορεί να δώσει πρωτοβουλίες στο παιδί του. Το αποτέλεσμα είναι ένα διπλό μήνυμα από την πλευρά του παιδιού το οποίο αισθάνεται την υπερφόρτιση αλλά ταυτόχρονα και το μήνυμα : ‘’πρόσεξε, δεν σε εμπιστεύομαι , ό,τι αναλάβεις θα το κάνεις λάθος’’ .
Οφείλουμε ως εκπαιδευτικοί και γονείς να αναγνωρίσουμε τις ιδιαίτερες ικανότητες και ανάγκες ενός παιδιού κι ενός εφήβου και τον τρόπο με τον οποίο επεξεργάζονται τα ερεθίσματα. Αυτό είναι κάτι που το συναντάμε σε πολλές εκφάνσεις της ζωής ενός παιδιού κι ενός εφήβου, τόσο στο σχολείο , όσο και στην οικογένεια. Οι ρυθμοί και οι απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας μας αναγκάζουν να είναι όλοι και όλα σε καλούπια ομοιομορφίας , όλοι πρέπει να μαθαίνουν με τον ίδιο τρόπο και όλοι πρέπει να αποδίδουν στους ίδιους τομείς . Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να χάνονται οι ευκαιρίες για να αναγνωριστούν και να προωθηθούν οι ιδιαίτερες ικανότητες ενός παιδιού κι ενός εφήβου ,όπως επίσης δυσχεραίνεται και ο τρόπος που ένα παιδί μπορεί να μάθει και να εξελιχθεί μαθησιακά, γιατί όλοι δεν μαθαίνουμε μέσα από το ίδιο μοντέλο.
Συνήθως οι γονείς φορτισμένοι κι οι ίδιοι από τις δυσκολίες της εποχής και της καθημερινότητας ξεσπούν στο οικογενειακό πλαίσιο με πολλές μορφές : καυγάδες συζυγικοί παρουσία των παιδιών, ποινές χωρίς λογική εξήγηση, που είναι ασαφές που αρχίζουν και που τελειώνουν, χαρακτηρισμοί που το νόημά τους είναι ασαφές και συναισθηματικά φορτισμένο : ‘’ δεν αξίζεις την αγάπη μου’’ , ‘’ δεν αναγνωρίζεις τις θυσίες που κάνω για σένα’’.
Στις περιπτώσεις αυτές καλό είναι να έχουμε υπόψη μας, αφενός ότι οι διαφωνίες μεταξύ των γονιών είναι καλό να μένουν μεταξύ των γονιών, μιας και δεν αφορούν τα ίδια τα παιδιά . Έτσι δίνεται και η έμφαση στην ενιαία εικόνα των γονιών που μπορούν να διαφωνούν σα ζευγάρι αλλά αυτό δεν αλλοιώνει την οικογενειακή πραγματικότητα. Αφετέρου οι φορτισμένες λέξεις όχι μόνο δεν προσφέρουν τίποτα, αλλά σηματοδοτούν επικίνδυνα συναισθήματα για ένα παιδί κι έναν έφηβο, για τον οποίον το σημαντικότερο είναι να μπορέσει ανταποκριθεί στις προσδοκίες και στα συναισθήματα του γονιού.
Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα όρια και οι ποινές αφορούν την πράξη αυτή καθ’ αυτή και όχι τον έφηβο γενικά σαν προσωπικότητα . Δεν εκδικούμαστε τον έφηβο, δεν θυμώνουμε με τον ίδιο γενικά κι αόριστα αλλά με την συγκεκριμένη συμπεριφορά τη δεδομένη στιγμή. Είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει κοινό μέτωπο επιβολής των ορίων και των ποινών κι από τους δυο γονείς προκειμένου να μην δημιουργείται σχάση στο παιδί και να μην φορτίζεται αρνητικά ο ένας γονιός σε σχέση με τον άλλον , αυτόν που θα έχει τον κακό και δυσοίωνο ρόλο. Επίσης απαιτείται σταθερότητα στην επιβολή των ορίων γιατί με τον τρόπο αυτό αποκτά και ο έφηβος εσωτερική συνοχή και σταθερότητα και νιώθει ασφάλεια και εσωτερικό έλεγχο.
Πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι πολλές φορές υπάρχει διάσταση ανάμεσα στις δικές μας απωθημένες επιθυμίες ως γονείς και στις επιθυμίες ενός εφήβου για το μέλλον , την επαγγελματική σταδιοδρομία, την κοσμοθεωρία , καθώς και στις προσδοκίες μας σε σχέση με τον έφηβο που ονειρευόμασταν και με τον έφηβο που έχουμε μπροστά μας . Πολλές φορές η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική από το όνειρο και οι διαφορές πρέπει να γεφυρωθούν.
Ένα ακόμα σημαντικό κομμάτι που αφορά τις οικογενειακές σχέσεις είναι η μελέτη των καθημερινών μαθημάτων στο σπίτι (κάτι που αφορά περισσότερο παιδιά δημοτικού και πρώτων τάξεων του Γυμνασίου αλλά πολλές φορές αφορά και παιδιά Λυκείου) που τις περισσότερες φορές μπορεί να εξελιχθεί σε μικρές ή και μεγάλες μάχες με παράπλευρες απώλειες. Οι λόγοι είναι πολλοί, με πιο σημαντικό την συναισθηματική φόρτιση ανάμεσα στο γονιό και το παιδί ή τον έφηβο. Τότε επιβάλλεται να αναλάβει τη μελέτη ένα άλλο , ουδέτερο πρόσωπο. Επίσης αναφερόμαστε στους εφήβους που μπορεί να εμφανίζουν μαθησιακές δυσκολίες , με αποτέλεσμα να είναι απαραίτητη μια θεραπευτική παρέμβαση από ειδικό . Το ίδιο μπορεί να σημαίνει και για εφήβους με ΔΕΠΥ.
Ο ρόλος της συμβουλευτικής των γονιών κατέχει έναν πολύ σημαντικό ρόλο σε αυτές τις περιπτώσεις και ο γονιός χρειάζεται αφενός πρακτικές συμβουλές και τεχνικές, όσον αφορά θέματα χειρισμών, αφετέρου, χρειάζεται να καταλάβει το βαθύτερο νόημα των δυσκολιών και το βαθύτερο νόημα των συγκρούσεων ενός εφήβου με τον ίδιο . Το πιο σημαντικό είναι να αρχίσει ο γονιός να σκέφτεται για το παιδί ή τον έφηβο που έχει μπροστά του, για τις συμπεριφορές και τις αντιδράσεις , τα συναισθήματα που αναδύονται και τον τρόπο με τον οποίο μπορούν αυτά τα συναισθήματα να συζητηθούν.
Θα μπορούσαμε επίσης να αναφέρουμε τις μεγάλες αλλαγές στον οικογενειακό αστερισμό που αφορούν πιθανό διαζύγιο των γονιών- την απώλεια αγαπημένου προσώπου – το πένθος- την ασθένεια και την μετακόμιση, που μπορούν να προκαλέσουν ψυχοσυναισθηματικές αναταραχές . Το καθένα από αυτά τα γεγονότα προκαλεί τεράστιους κλυδωνισμούς στην ψυχοσυναισθηματική ισορροπία ενός παιδιού κι ενός εφήβου, με διαφορετική επεξεργασία κάθε φορά, και πολλές φορές ίσως χρειαστεί ο γονιός να συμβουλευτεί τον ειδικό προκειμένου να προσεγγίσει το θέμα με το παιδί ή τον έφηβο . Σε αυτές τις δύσκολες περιπτώσεις θα πρέπει ο γονιός, σαν ενήλικας, να επανακτήσει ο ίδιος τις εσωτερικές του δυνάμεις και να επεξεργαστεί εσωτερικούς προβληματισμούς (θάνατος αγαπημένου) προκειμένου να αντιμετωπίσει στη συνέχεια τα συναισθήματα του αναστατωμένου παιδιού .
Τελειώνοντας θα αναφέρουμε το ρόλο του σχολείου και του εκπαιδευτικού στην ζωή τόσο του παιδιού σχολικής ηλικίας, όσο και του εφήβου .
Είναι συχνό φαινόμενο το πέρασμα στην εφηβεία να πυροδοτήσει ζητήματα ταυτότητας τόσο σε προσωπικό, όσο και σε μαθησιακό επίπεδο μιας και θέτονται θέματα περάσματος αλλά και πένθους από τη μια φάση στην άλλη. Θα ακούσουμε με νοσταλγία ένα παιδί του δημοτικού να αναφέρεται στην προσωποκεντρική σχέση με το δάσκαλό του, την αγωνία του και τη δυσκολία του με την πολυσημία του Γυμνασίου . Τότε μπορεί να συμβεί το παιδί να χάσει τις μαθησιακές του επιδόσεις χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα χάσει και το μαθησιακό του δυναμικό . Χρειάζεται να δοθεί χρόνος από τον εκπαιδευτικό ώστε να μπορέσει το παιδί να ξαναβρεί τις ισορροπίες του.
Σε αυτό το στάδιο της μετάβασης από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο μπορεί να εμφανιστούν μαθησιακές δυσκολίες που είχαν περάσει απαρατήρητες στο δημοτικό λόγω κάποιας χαλαρότητας του πλαισίου ή επειδή το παιδί μέχρι εκείνη την στιγμή τα έχει καταφέρει ,αλλά τώρα με τον όγκο της ύλης του γυμνασίου ή τις αυξημένες απαιτήσεις οι δυσκολίες εμφανίζονται και διογκώνονται δημιουργώντας παράλληλα ψυχοσυναισθηματικές διαταραχές που ενδέχεται να οδηγήσουν σε προβλήματα συμπεριφοράς. Οι δυσκολίες αυτές , εάν δεν αντιμετωπιστούν, μπορεί να σπρώξουν το παιδί στο περιθώριο, να το οδηγήσουν να αναζητήσει την ένταξη σε περιθωριακές ομάδες μέσα από τις οποίες θα προσπαθήσει να προβληθεί και τελικά να το οδηγήσουν να υιοθετήσει παραπτωματική συμπεριφορά. Σε αυτήν τη φάση το πρόγραμμα αποκατάστασης των μαθησιακών δυσκολιών πρέπει να οργανωθεί με σφαιρικό τρόπο δίνοντας έμφαση στην ψυχοσυναισθηματική υποστήριξη του εφήβου.
Ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να έχει υπόψη του ότι το πιο σημαντικό είναι η καλλιέργεια κλίματος αποδοχής των ιδιαιτεροτήτων μέσα στην τάξη, η αναγνώριση θεμάτων που αφορούν μαθησιακές δυσκολίες, κάτι που θα απαιτεί συνεπώς ιδιαίτερη παρέμβαση και τέλος η επιβράβευση των ιδιαίτερων ικανοτήτων.
Τελειώνοντας πρέπει να τονίσουμε ότι γονείς, εκπαιδευτικοί και ειδικοί είμαστε ‘’συνεργάτες’’ για την ψυχική ευημερία ενός παιδιού κι όχι αντίπαλοι .
Πλατή Μαρία, Ειδική Παιδαγωγός - Ψυχοθεραπεύτρια
Σχολική Αποτυχία
Κάθε παιδί έχεις τις προσδοκίες του. Κάποιες από αυτές είναι των γονιών του και κάποιες δικές του. Τι συμβαίνει όμως, αν το παιδί για διάφορους λόγους δεν μπορεί να ανταποκριθεί σε αυτές τις προσδοκίες και κυριεύεται από τον φόβο της αποτυχίας; Η σημερινή κοινωνία είναι ιδιαίτερα ανταγωνιστική και οι επιδόσεις παίζουν τον πρωτεύοντα ρόλο. Οι βαθμοί είναι εκείνοι που καθορίζουν την επιτυχία και όχι η ουσιαστική γνώση ή η προσωπική ανάπτυξη. Αν το παιδί δεν μπορεί να ανταποκριθεί σε αυτού του είδους τις απαιτήσεις δεν θ αργήσει να δείξει την ανησυχία του για την διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στη δική του επίδοση και στις προσδοκίες των ενηλίκων. Ο στόχος της υψηλής επίδοσης μπορεί να κάνει τα παιδιά, ιδιαίτερα ανταγωνιστικά, επιθετικά και αγχώδη. Αν το παιδί νοιώσει ότι δεν μπορεί να ανταποκριθεί, μπορεί να τα παρατήσει εύκολα.
Το έκδηλο ενδιαφέρον που δείχνουν οι γονείς αποτελεί σημαντική ενίσχυση για να καταβάλλει το παιδί μεγαλύτερη προσπάθεια. Αν δεν επιβραβεύεται για τα επιτεύγματά του θα χάσει σύντομα το ενδιαφέρον του. Οι φιλοδοξίες των γονιών όταν είναι υψηλές δείχνουν στο παιδί εμπιστοσύνη για τις ικανότητες του. Όταν όμως είναι υπερβολικές τότε θα έχει αρνητική επίδραση στα συναισθήματά του. Το παιδί με χαμηλή αυτοεκτίμηση γίνεται ιδιαίτερα ευάλωτο στην αποτυχία και θα φροντίζει να αποσυρθεί από κάθε απαιτητική δραστηριότητα. Μαθαίνει τι προσδοκίες μπορεί να έχει για τον εαυτό του από αποτελέσματα προηγούμενων εμπειριών που είχε, το παιδί που συστηματικά αποτυγχάνει αναμένει την αποτυχία και την κριτική. Η αποτυχία αποτελεί ακόμη μια επιβεβαίωση ότι δεν μπορεί να τα καταφέρει με αποτέλεσμα να μειώνει ακόμα περισσότερο τις προσπάθειες του. Η βίωση ενός επαίνου ή μιας αμοιβής είναι τόσο εντυπωσιακή που αποφασίζει να δουλέψει διπλά για να ξαναπολαύσει μια τέτοια κατάσταση.
Για τους παραπάνω λόγους είναι σημαντικό για τους γονείς να ακούνε και να λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τις προσδοκίες του παιδιού τους . Η επικέντρωση δεν θα πρέπει να γίνεται μόνο στα μαθήματα αλλά και πως ήταν η μέρα του παιδιού. Είναι σημαντικό να καταλαβαίνει πως το αγαπούν ανεξάρτητα από τους βαθμούς που θα φέρει. Δίνοντας έμφαση στα μαθήματα, οι γονείς αναλαμβάνουν τον ρόλο του δάσκαλου και απομακρύνονται από τον δικό τους ρόλο.
Παράλληλα με την οικογένεια, είναι απαραίτητο να υπάρχει και στο σχολείο η ανάλογη φροντίδα. Το παιδί θα πρέπει να έχει βοηθηθεί στην απόκτηση ανεξαρτησίας και στην άσκηση αυτοελέγχου. Στο σχολείο στοιχεία που επηρεάζουν θετικά είναι η αλληλοβοήθεια, η έκφραση εμπιστοσύνης και η συμμετοχή στην λήψη αποφάσεων .
Τέλος, γονείς και δάσκαλοι οφείλουν να βοηθήσουν τα παιδιά να συνειδητοποιήσουν ότι η αποτυχία δεν είναι ένδειξη της αξίας τους ως άτομα γενικότερα. Πρέπει να αποδεχόμαστε και την αποτυχία καθώς αποτελεί σημαντικό κομμάτι της προσωπικής μας ωρίμανσης.
Γεωργίου Ειρήνη, Κοινωνική λειτουργός