Η ψυχαναλυτική ανάγνωση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας από τον καθηγητή Δ. Κουρέτα.

Αναφορά στο Ψυχοσύμπλεγμα του Κανδαύλη και στον Μύθο των Δαναΐδων

Παύλος Χατζητάσκος, Ψυχίατρος, Μέλος Ελληνικής Εταιρείας Ψυχαναλυτικής Ψυχοθεραπείας

Τον καθηγητή Δημήτρη Κουρέτα δεν είχα την τύχη να τον γνωρίσω προσωπικά. Η γνωριμία μου με το επιστημονικό του έργο άρχισε από τότε που ανακάλυψα, πολλά χρόνια πριν σε κάποιο βιβλιοπωλείο, το ογκώδες βιβλίο του, εκδόσεων Παρισιάνου, με τίτλο "Ψυχανάλυσις-Ψυχιατρική-Νευρολογία. Εκλόγιον εξ ερευνών και μελετών επί θεμάτων ψυχαναλύσεως-νευρολογίας-ψυχιατρικής-ψυχοβιογραφίας-ιστορίας της ιατρικής".

Στο τέλος του βιβλίου αυτού παρατίθεται με χρονολογική σειρά κατάλογος που παρουσιάζει το σύνολο του επιστημονικού του έργου, δημοσιευμένες εργασίες αλλά και διαλέξεις, που καλύπτουν μία πεντηκονταετία, από το 1924 έως το 1974.

Μελετώντας την πλούσια αυτή εργογραφία, διαπιστώνουμε ότι ο καθηγητής Κουρέτας είχε πολλά διαφορετικά επιστημονικά ενδιαφέροντα. Συγκεκριμένα καταγράφουμε εργασίες ή διαλέξεις που αφορούν την Γενική Ιατρική, την Νευρολογία, την Ψυχιατρική, την Ιστορία της Ιατρικής και βέβαια εργασίες που αφορούν την Ψυχανάλυση, καθώς και την ψυχαναλυτική ερμηνεία κειμένων της αρχαίας ελληνικής γραμματείας.

Εάν  όμως εστιάσουμε χρονολογικά στην εργογραφία του, διαπιστώνουμε μία ενδιαφέρουσα πορεία στην επιστημονική του εξέλιξη. Ο Δημήτρης Κουρέτας, παρά το ότι ήρθε σε επαφή με τις ψυχαναλυτικές ιδέες ήδη από την εποχή της ειδίκευσης του στην Νευρολογία-Ψυχιατρική (1924-1927), παραμένει για μία εικοσαετία (μέχρι το 1949) κλινικός Νευρολόγος-Ψυχίατρος. Οι εργασίες της περιόδου αυτής αφορούν κυρίως την Νευρολογία και λιγότερο τη Γενική Ιατρική και την Ψυχιατρική. Υπάρχει μόνο μία εργασία (1928) με θέμα: Η ψυχανάλυσις (Ψυχολογία του ασυνειδήτου). Η εργασία αυτή προέκυψε από μία διάλεξη που αποπειράθηκε να δώσει το 1927, αμέσως μετά την άφιξη του από το Παρίσι, στον Ιατρικό Σύλλογο Θεσσαλονίκης και που τελικά πραγματοποιήθηκε στον Δικηγορικό Σύλλογο Θεσσαλονίκης. Όπως ανέφερε ο ίδιος (Τζαβάρας και συν., 1984) "υπέβαλα και το κείμενον, αλλά συνάντησα αντίδρασιν εις την αίτησιν μου αυτήν και απερρίφθη, διότι κάποιος, μέλος του διοικητικού συμβουλίου, ο οποίος είχε κάνει μετεκπαίδευσιν εις την Βιέννην, κατά την διάρκειαν του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, παρηκολούθησε μερικά μαθήματα του Freud

και είδε ότι είχε αντίδρασιν εκεί εις την πατρίδα του. Φαίνεται ότι είπε πως η ψυχανάλυσις αντίκειται προς τα χρηστά ήθη των Ελλήνων, πως είναι μίασμα και προκαλεί ψυχοφθοράν. Κατόπιν αρνήσεως του Ιατρικού Συλλόγου, κατέφυγα εις τον Δικηγορικό Σύλλογον. Έκτοτε η ψυχανάλυσις άρχισε να διαδίδεται εις την Ελλάδα, ο γράφων δε και μετά την αντίδρασιν του Ιατρικού Συλλόγου, εστράφη εις την διερεύνησιν των ανωμάλων χαρακτήρων εις το αρχαίον δράμα, αποτέλεσμα της οποίας είναι το έργον μου: Αι ψυχώσεις εις την Λογοτεχνία (1930)".

Μία άλλη παρατήρηση. Από τις 100 περίπου επιστημονικές του εργασίες της περιόδου 1924 έως 1949, τρεις αφορούν τη σχέση ψυχιατρικής και λογοτεχνίας. Η πλέον εκτενής (243 σελίδες) έχει τον τίτλο "Αι ψυχώσεις εις την λογοτεχνία. Αρχαία ελληνικά δράματα" (1930).

Η θεματική του όμως αλλάζει μετά το 1949 που παρατηρούμε μία στροφή από την ψυχιατρική προσέγγιση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, στην ψυχαναλυτική. Στροφή, η οποία είναι κατανοητή λαμβάνοντας υπ’ όψη ότι από το 1949 αρχίζει η ουσιαστική του εκπαίδευση στην ψυχανάλυση. Κάνει προσωπική ανάλυση με τον Ανδρέα Εμπειρίκο και συμμετέχει στις συναντήσεις εποπτείας κλινικού υλικού της πρώτης ψυχαναλυτικής ομάδας (Ατζινά, 2004). Έτσι, από το 1951 γίνεται μέλος της Ψυχαναλυτικής Εταιρείας των Παρισίων και από το 1953 μέλος της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Ένωσης. Όπως είναι φυσικό την περίοδο αυτή ο αριθμός των δημοσιευμένων εργασιών και των διαλέξεων που αφορούν την ψυχανάλυση, κυριαρχεί στην εργογραφία του.

Από το σύνολο του ψυχαναλυτικού του έργου που αφορά την αρχαία ελληνική γραμματεία, θα εστιάσω σε δύο, κατά τη γνώμη μου σημαντικά κείμενα με κλινικό ενδιαφέρον: Στο "Ψυχοσύμπλεγμα του Κανδαύλη" και στην "Ψυχαναλυτική Ερμηνεία του Μύθου των Δαναΐδων". Και τα δύο αυτά κείμενα αναφέρονται στο οιδιπόδειο σύμπλεγμα, ένα θέμα με το οποίο καταπιάνεται σε αρκετές από τις εργασίες του αν και με κάποια αμυντικότητα, ίσως λόγω της αντίδρασης που συνάντησε κατά την προσπάθεια του να εισαγάγει τις ψυχαναλυτικές έννοιες σε ένα σχεδόν παρθένο χώρο.

Θα αναφερθώ κατά χρονολογική σειρά πρώτα στο "Ψυχοσύμπλεγμα του Κανδαύλη", εργασία την οποία δημοσίευσε  καταρχήν το 1951 στο "Λεξικό της Ψυχανάλυσης και Ψυχοτεχνικής", εκδόσεων Ψυχή (Παρίσι) και στη συνέχεια επαυξημένη το 1974 στη "Νέα Εστία".

Στην εισαγωγή της εργασίας του ο καθηγητής Κουρέτας αναφέρει ότι εμπνεύσθηκε την εργασία αυτή από δύο κλινικές περιπτώσεις νευρωτικών ασθενών τους οποίους είχε σε ψυχαναλυτική θεραπεία. Το κλινικό υλικό των ασθενών αυτών του έφερε στον νου την περιπέτεια του βασιλιά των Σάρδεων (πρωτεύουσας της Λυδίας στην Μ. Ασία) του Κανδαύλη (735-708 πχ) όπως την περιγράφει ο Ηρόδοτος. Συγχρόνως τονίζει, ότι του δόθηκε αφορμή να προσθέσει στη διεθνή βιβλιογραφία ένα ακόμη ψυχοσύμπλεγμα στα ήδη γνωστά (του Οιδίποδα, της Ηλέκτρας, της Ιοκάστης, κλπ).

Ο Κανδαύλης ήταν πολύ ερωτευμένος με τη σύζυγο του Ροδόπη και λόγω του έρωτα του θεωρούσε ότι ήταν η ωραιότερη από όλες τις γυναίκες. Έχοντας την πεποίθηση αυτή, την εξεθείαζε σε έναν από τους σωματοφύλακες του, τον Γύγη, τον οποίον υπεραγαπούσε και στον οποίον εμπιστευόταν τις σπουδαιότερες από τις υποθέσεις του. Μετά από κάποιο χρονικό διάστημα ο Κανδαύλης είπε στον Γύγη τα εξής: "Επειδή δεν πιστεύω ότι πείσθηκες από όσα σου είπα για την ομορφιά της συζύγου μου, επειδή τα αυτιά των ανθρώπων δεν πιστεύουν όσα οι οφθαλμοί, σε προσκαλώ να την δεις γυμνή". Στην άρνηση του Γύγη ο Κανδαύλης επέμενε λέγοντας: "Θάρρος Γύγη, μη φοβάσαι…..διότι εγώ θα κανονίσω τα πράγματα με τέτοιο τρόπο ώστε ποτέ να μη μάθει ότι την είδες. Θα σε τοποθετήσω πίσω από την ανοικτή θύρα του υπνοδωματίου μας. Όταν εισέλθω στο δωμάτιο, θα έρθει και η σύζυγος μου για να κοιμηθεί. Κοντά στην είσοδο υπάρχει ένα κάθισμα. Επάνω σε αυτό θα τοποθετήσει τα ρούχα της καθώς θα ξεντύνεται (ακούσιο στριπ-τηζ που θα ερεθίσει την φαντασία του Γύγη, σχολιάζει ο Δ. Κουρέτας). Έτσι, θα έχεις στη διάθεση σου όλο τον χρόνο για να την κοιτάξεις και όταν γυρίσει για να έλθει στο κρεβάτι θα φροντίσεις να φύγεις χωρίς να σε αντιληφθεί".

Η Ροδόπη όμως αντιλήφθηκε τον Γύγη την στιγμή που έβγαινε από το δωμάτιο, αλλά δεν αντέδρασε εκείνη τη στιγμή. Επειδή όμως τόσο στους Λυδούς, όσο και στους άλλους βάρβαρους και άνδρα να έβλεπε κανείς γυμνό θεωρούνταν από εκείνον μεγάλη ντροπή, η Ροδόπη αποφάσισε να εκδικηθεί τον Κανδαύλη. Έτσι, την επόμενη ημέρα κάλεσε τον Γύγη και του είπε: "Ήδη Γύγη δύο δρόμοι ανοίγονται μπροστά σου και σου επιτρέπω να διαλέξεις όποιον εσύ επιθυμείς. Δηλαδή, ή θα σκοτώσεις τον Κανδαύλη και θα αποκτήσεις εμένα και το βασίλειο του, ή θα πρέπει εσύ να πεθάνεις αυτή τη στιγμή επειδή είδες εκείνα που δεν έπρεπε να δεις".

Ο Γύγης αφού ταλαιπωρήθηκε για κάποιο χρόνο με το δίλημμα αυτό, αποφάσισε τελικά να σώσει τον εαυτό του. Σκότωσε τον Κανδαύλη, κατάλαβε το βασίλειο και νομιμοποίησε την κατάσταση αυτή με χρησμό από το Μαντείο των Δελφών.

Ο Δημήτρης Κουρέτας σχολιάζοντας το πάθημα του βασιλιά Κανδαύλη αναφέρει ότι η φιλομόφυλη προσήλωση στο φιλικό πρόσωπο του ίδιου φύλου είναι αυτή η οποία προσδιορίζει και κινητοποιεί την όλη διαδικασία, η οποία ενέχεται στη γένεση πολλών "ιψενικών τριγώνων". Μάλιστα, αφού όλη η διαδικασία αυτή είναι ασυνείδητη, συνοδεύεται από την κατάπληξη του εθελοντικώς "απατημένου" συζύγου.

Πιο συγκεκριμένα, για να υποστηρίξει την άποψη του αυτή, χρησιμοποιεί κλινικό υλικό από τις ψυχαναλυτικές θεραπείες ενός άνδρα και μιας γυναίκας οι οποίοι παρουσίαζαν νευρωτικής φύσεως προβλήματα με φοβική και ιδεοψυχαναγκαστική συμπτωματολογία. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας τους με βάση τα όνειρα και τις αναμνήσεις τους, διαπιστώθηκε η τάση τους να παραδώσουν την ή τον σύζυγο τους στην αγκαλιά φιλικού τους προσώπου του αυτού φύλου με αυτούς. Περιοριζόμενος, όπως αναφέρει από το ιατρικό απόρρητο, δεν δίνει περισσότερες λεπτομέρειες από το κλινικό υλικό, αρκούμενος μόνο να πει ότι πρόκειται για λανθάνουσα φιλομοφυλία, παθητική στον άνδρα και ενεργητική στη γυναίκα. Έτσι, η παθητική φιλομόφυλη πλευρά του ψυχισμού του νευρωτικού άνδρα προβαλλόμενη στη σύζυγο του, επιδιώκει ικανοποίηση από τον φίλο στον οποίο κάνει το παν για να του την παραδώσει. Αντίστοιχα, η αρρενωπή πλευρά της νευρωτικής γυναίκας προβαλλόμενη στον σύζυγο, με τον οποίον ταυτίζεται, του "αναθέτει" να ενεργήσει ερωτικά προς τη φίλη της και να ικανοποιήσει έμμεσα τις ενεργητικές σεξουαλικές επιθυμίες της.

Το πολύ περιορισμένο κλινικό υλικό που παρουσιάζει ο Δημήτρης Κουρέτας δημιουργεί στον γράφοντα και κάποιες ακόμη σκέψεις, στην περίπτωση του άνδρα ασθενούς. Ενδεχομένως, η "προσφορά" της συζύγου του σε κάποιον άλλον άνδρα να περιλαμβάνει και την ασυνείδητη επιθυμία του να την ταπεινώσει, εκδικούμενος μία μισητή μητρική μορφή, καθώς και την αναπαράσταση της φαντασίωσης ότι είναι το "αποκλεισμένο τρίτο πρόσωπο" στην οιδιπόδεια τριγωνική δυναμική.

Σε προσάρτημα στο τέλος του βιβλίου του, ο Δημήτρης Κουρέτας επεκτείνει τον συλλογισμό του και στις περιπτώσεις των ζηλοτυπικών ιδεών και παραληρημάτων, θεωρώντας ότι το άτομο που ασυνείδητα επιδιώκει με κάθε τρόπο να παίξει τον ρόλο του απατημένου συζύγου με την περίεργη συμπεριφορά του, αντί να μέμφεται τον εαυτό του που υπονομεύει την συζυγική ευτυχία, αποδίδει στην σύζυγο διαθέσεις απιστίας, την υποψιάζεται και είναι ικανός να της κάνει σκηνές ζηλοτυπίας. Χρησιμοποιώντας το δυναμικό μοντέλο, θεωρεί ότι οι ανεπίτρεπτες από το υπερεγώ φιλομόφυλες επιθυμίες παραμένουν ασυνείδητες και μέσω συμβιβασμού εκδηλώνονται με ποικίλα συμπτώματα όπως ιδεοληψίες, φοβίες, ψυχαναγκασμούς, διαστροφές ή ιδιορρυθμίες του χαρακτήρα, αποτελώντας κατά κάποιο τρόπο "παρασυμπτώματα" τα οποία παραμένουν κρυμμένα και μεταμφιεσμένα σε όνειρα, ελεύθερους συνειρμούς και στις άλλες εκδηλώσεις του ασυνείδητου ψυχισμού.

Η άλλη κατά τη γνώμη μου ενδιαφέρουσα εργασία του Δημήτρη Κουρέτα, είναι η "Ψυχαναλυτική ερμηνεία του Μύθου των Δαναΐδων" (1955). Για την συγγραφή της πραγματείας αυτής, χρησιμοποιεί ως υλικό κυρίως τις "Ικέτιδες" του Αισχύλου.

Ακολουθώντας την γραφή του Καθηγητή Κουρέτα, θα παρουσιάσω περιληπτικά τα μυθολογικά δεδομένα και στη συνέχεια την ψυχαναλυτική του ερμηνεία.

Οι Δαναΐδες, πενήντα στον αριθμό, ήταν κόρες του βασιλιά της Λιβύης Δαναού, ο οποίος είχε ένα δίδυμο αδελφό τον Αίγυπτο, που βασίλευε στην Αραβία και ο οποίος είχε πενήντα γιούς. Ο Δαναός για να αποφύγει τον διωγμό των πενήντα γιών του αδελφού του οι οποίοι ζητούσαν δια της βίας να παντρευτούν τις κόρες του, εγκατέλειψε την μακρινή πατρίδα του και κατέφυγε στο Άργος, την προγονική του χώρα. Η θεά Αθηνά βοήθησε στην φυγή, συμβουλεύοντας τον Δαναό πώς να κατασκευάσει το μέσο φυγής, δηλαδή ένα πλοίο με πενήντα κουπιά που το ονόμασαν "πεντηκόντορο".

Οι Δαναΐδες δεν ήταν συνηθισμένες κοπέλες (Κερένυϊ, 1996). Τις περιγράψανε σαν όντα που δεν είχαν γυναικεία φωνή και που αγωνίζονταν σε αρματοδρομίες. Ήταν κιόλας πάνοπλες για μάχη ενάντια στα ξαδέλφια τους, τους γιούς του Αίγυπτου, που τις επιθυμούσαν για γυναίκες τους και εξόπλισαν το πλοίο το οποίο κινούσαν κωπηλατώντας μόνες τους. Είναι η εικόνα πενήντα Αμαζόνων, αν και ποτέ δεν ονομάστηκαν έτσι, πενήντα πολεμιστών - γυναικών, που μάχονταν ενάντια στους άντρες, όπως ακριβώς εκείνες που ονομάζονταν Αμαζόνες και που κάποτε έπρεπε να πολεμήσουν εναντίον τους ο Ηρακλής και ο Θησέας.

Φθάνοντας στο Άργος ο Δαναός ζητάει από τον βασιλιά του Άργους Πελασγό άσυλο, προβάλλοντας ως επιχείρημα τους συγγενικούς τους δεσμούς και την κοινή καταγωγή τους από την Ιώ. Ο Πελασγός τους δίνει άσυλο και ο Δαναός και οι κόρες του μένουν στο Άργος. Όμως, αμέσως μετά την παροχή του ασύλου, οι επίμονοι και απειλητικοί γιοί του Αίγυπτου έφθασαν με το πλοίο τους στο Άργος. Ο Δαναός προσποιείται ότι δίνει τη συγκατάθεση του για τον γάμο, χωρίς ωστόσο να το θέλει πραγματικά. Τότε, πατέρας και κόρες σκέφθηκαν ένα απαίσιο τέχνασμα. Ο Δαναός έδωσε σε κάθε κόρη του ένα εγχειρίδιο. Όταν ήλθε η νύκτα του γάμου, οι σαρανταεννέα νύφες σκότωσαν τους συζύγους τους. Μόνο μία, η Υπερμήστρα, η μοναδική που συγκινήθηκε από την επαφή με έναν έφηβο, τον ερωτεύτηκε και δεν τον σκότωσε. Όμως, με τον έρωτα της αυτόν αποδείχθηκε άπιστη στον πατέρα της και τις αδελφές της.  Η στάση της Υπερμήστρας ήταν απόλυτα σύμφωνη με τη φύση της. Αλλά ο Δαναός θύμωσε, την έκλεισε στη φυλακή και αποφάσισε να δικασθεί. Γύρω από το δικαστήριο αυτό στρέφεται η υπόθεση των "Δαναΐδων" του Αισχύλου.

Η Υπερμήστρα, δεχόμενη τη θηλυκότητα και τη μητρότητα, θεμελιώνει τη βασιλική δυναστεία από την οποία θα προέλθει τόσο ο Προμηθέας, όσο και ο Ηρακλής. Αντίθετα, οι άλλες Δαναΐδες, οι οποίες αρνήθηκαν τη βιολογική τους αποστολή, καταδικάστηκαν από τους Ολύμπιους θεούς να προσπαθούν να γεμίζουν στον Άδη το απύθμενο δοχείο δίπλα από τον Σίσυφο, ο οποίος είχε το δικό του γνωστό μαρτύριο. Τα απύθμενα δοχεία των Δαναΐδων που ποτέ δεν γεμίζουν αποτέλεσαν παροιμιώδη έκφραση της μάταιας προσπάθειας.

Προσεγγίζοντας ψυχαναλυτικά τον μύθο αυτό, ο Δημήτρης Κουρέτας θεωρεί ότι οι Δαναΐδες εκφράζουν την ιδιότυπη ψυχοσύνθεση των γυναικών εκείνων, οι οποίες διακατέχονται από τον φόβο της μητρότητας και την άρνηση της θηλυκότητας, που έχει ως συνέπεια την αναφροδισία και την εχθρική στάση και αντιπαλότητα προς το ανδρικό φύλο. Ερμηνεύει την αντιπαλότητα αυτή, ως οφειλόμενη σε αίσθημα φθόνου και πικρίας για τα φυλετικά πλεονεκτήματα με τα οποία η φύση προίκισε τους άντρες. Οι γυναίκες αυτές στην αδυναμία τους να εκδικηθούν τον άνδρα στη σωματική τους υπόσταση και ακεραιότητα, μετατοπίζουν τον συναγωνισμό στο συναισθηματικό και ηθικό πεδίο, πληρώνοντας όμως την αφύσικη αυτή επιδίωξη τους με αυτοτιμωρία μέσα από τη δημιουργία νεύρωσης και στέρησης της χαράς της ζωής. Έτσι, το άχαρο και βασανιστικό έργο του γεμίσματος ενός απύθμενου δοχείου, συμβολίζει από ψυχαναλυτική άποψη την ματαιότητα της προσπάθειας των Δαναΐδων να εκτελέσουν την ανδρική πράξη, η οποία δεν αρμόζει στη γυναικεία τους φύση και κατά συνέπεια είναι καταδικασμένη να παραμείνει ατελέσφορη και στείρα.

Αναφέρει μάλιστα ότι η ψυχοσεξουαλική αυτή παρέκκλιση, περιγράφεται στην ψυχαναλυτική ορολογία με τους όρους "Σύμπλεγμα Ανδροειδισμού" (Μαρία Βοναπάρτη) ή "Σύμπλεγμα Αρτέμιδας" (Charles Baudouin).

Προτείνει μάλιστα και τον δικό του όρο που πιστεύει ότι περιγράφει καλύτερα την παρέκκλιση αυτή: "Κρυπτοφαλλισμός". Συνεχίζει γράφοντας ότι το σύμπλεγμα αυτό, που είναι ασυνείδητο, εκδηλώνεται με αντίστοιχη νευρωτική συμπεριφορά και γίνεται αφορμή διατάραξης της αρμονικής συμβίωσης των συζύγων, έχοντας παράλληλα δυσμενή αντίκτυπο στη συναισθηματική εξέλιξη των παιδιών τους.

Ερμηνεύει τις συναισθηματικές αντιδράσεις των ανέραστων και αρνητριών του γάμου Δαναΐδων, ως οφειλόμενες στην οιδιποδειακή τους προσκόληση στον πατέρα, ο οποίος ήταν αρχηγός της βούλησης τους και της ανταρσίας τους. Στο σημείο αυτό θα μπορούσαμε να συμπληρώσουμε ότι μόνο η Υπερμνήστρα αποδεσμεύεται από τον οιδιπόδειο πατέρα και μεταθέτει την αγάπη από τον πατέρα  στον σύζυγο.

Όμως, η ψυχαναλυτική του προσέγγιση σταματάει εκεί. Αναφέρει ότι δεν μπορεί να επεκταθεί σε περισσότερες λεπτομέρειες και παραπέμπει στο έργο γυναικών ψυχαναλυτριών όπως η Ruth Brunswick, η Jeanne de Groot, η Melani Klein, η Helen Deutsch και η Marie Bonaparte, οι οποίες έχουν πετύχει να έλθουν πιο κοντά στην σωστή επιστημονική λύση του αινίγματος της γυναικείας ψυχής.

Γνωρίζουμε ότι ο Δημήτρης Κουρέτας αγάπησε την αρχαία ελληνική γραμματεία πολύ πριν από την ψυχιατρική και την ψυχανάλυση. Γνωρίζουμε ακόμη, ότι ως ψυχίατρος και ψυχαναλυτής συνέχισε τη μελέτη των αρχαίων ελληνικών κειμένων, μεταξύ άλλων λόγων, σαν αποτέλεσμα της αντίστασης που συνάντησε κατά την προσπάθεια του να εισάγει την ψυχανάλυση στον ελλαδικό επιστημονικό χώρο. Όμως, ίσως μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι ο βασικός λόγος αυτής της ενασχόλησης του, ήταν αυτός που περιγράφεται με τα λόγια του Erwin Rohde και με τα οποία ο καθηγητής Κουρέτας προλογίζει την τελευταία εργασία του με θέμα τον Οιδίποδα˙ ότι: "Οι πιο βαθιές και τολμηρές σκέψεις, οι πιο ευλαβικές και ιερόσυλες για τους θεούς, τον κόσμο και την ανθρώπινη φύση εμφανίσθηκαν στην αρχαία Ελλάδα". Άλλωστε, όπως έγραψε ο ίδιος: "Είτε συνέβησαν στην πραγματικότητα, είτε είναι πλάσματα της φαντασίας, ορισμένα περιστατικά της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας ενέχουν ψυχολογικές αλήθειες με πανανθρώπινη και αιώνια αξία".

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ατζινά Λένα: Η μακρά εισαγωγή της Ψυχανάλυσης στην Ελλάδα. Εκδόσεις "ΕΞΑΝΤΑΣ", Αθήνα, 2004

Κερένυϊ Κ: Η Μυθολογία των Ελλήνων. Εκδόσεις "ΕΣΤΙΑ", Αθήνα, 1996

Κουρέτας Δ: ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΙΣ-ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ-ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΑ. Εκλόγιον εξ ερευνών και μελετών επί θεμάτων Ψυχαναλύσεως-Νευρολογίας-Ψυχιατρικής-Ψυχοβιογραφίας-Ιστορίας της Ιατρικής 1924-1974. Εκδόσεις Γ. Κ. ΠΑΡΙΣΙΑΝΟΣ, Αθήνα, 1975

Κουρέτας Δ: Αναμνήσεις δια την ψυχανάλυσιν εις την Ελλάδα. Στο: ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΛΛΑΔΑ. Στοιχεία, θέσεις, ερωτήματα. Επιμέλεια: Θ. Τζαβάρας. Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας. Ιδρυτής: Σχολή Μωραΐτη, Αθήνα, 1984